नेवाः पुचःको आयोजनमा भएको नेपाल संम्वत ११३४ नयाँ वर्ष एवम नेवाः परिकार पर्व कार्यक्रमको विवरण

नेवाः पुचःको आयोजनमा भएको नेपाल संम्वत ११३४ नयाँ वर्ष एवम नेवाः परिकार पर्व कार्यक्रमको विवरण

 (Text and Photo courtsey by Pramod Shrestha)

सन २००२ मा स्थापना भएको “ईमेरेट्स नेवा पुच:” ले लामो समयको मौनता पछि दुबईमा नेपालको मौलिक सम्बत, राष्ट्रिय सम्बत नेपाल संवत ११३४ का उपलक्ष्यमा गत शुक्रबार ०८-११-२०१३ का दिन दुबईको जबिल पार्कमा शुभकामना आदानप्रदान गर्दै नेवाः लप्ते झ्व: भ्वय को आयोजना गरी मनाएको छ । शुभकामना आदान–प्रदान गर्ने र सो क्षेत्रमा रहेका नेपाली बिचमा भातृत्व विकास गर्ने उद्देश्यले आयोजित यो पहिलो कार्यक्रमको संयोजन तथा ब्यबस्थापन ईमिरेट्स नेवाः पुचःका वर्तमान अध्यक्ष श्री प्रमोद श्रेष्ठले गर्नुभएको थियो । 

नेपाल–संवत्, शंखधर–संवत् वा राघवदेव–संवत् प्रा. श्रीकृष्ण आचार्यबाट लिखित लेख

नेपाल–संवत्, शंखधर–संवत् वा राघवदेव–संवत् प्रा. श्रीकृष्ण आचार्यबाट लिखित लेख 
 

अक्टोबर २४, २००९ (कात्तिक ७, २०६६) मा नागरिक दैनिकमा प्रकाशित

मानदेव–संवत् अर्थात् पुरानो नेपाल–संवत् को प्रचलन बन्द भई नेपाल–संवत्को प्रचलन किन आरम्भ भयो, यो  कुरा रहस्यको गर्भमै छ । जुन समयमा यस संवत् को  प्रचलन आरम्भ भएको थियो, त्यतिबेलाको  नेपालको इतिहास पूर्णतः अज्ञात छ ।  

पछि–पछि भने किन हो, यस संवत्सँग शंखधरको नाम पनि जोडिन थालेको पाइन्छ । “शंखधर” शब्द संस्कृत शब्द हो । यसको अर्थ  हुन्छ – शंख हातमा लिएका । 
 

नेपालको राष्ट्रिय–अभिलेखालयमा ताडपत्रमा संस्कृत भाषामा लेखिएको “सुमतितन्त्र” नामक ज्योतिष–शास्त्रविषयक एउटा प्राचीन ग्रन्थ छ । यस ग्रन्थमा “ ... राजा शूद्रकदेवश्च वर्ष सप्ताविब्ध चाश्विनौ । शकराजा ततोपश्चात् वसुरन्ध्रकृतन्तथा” अर्थात् “यहाँ (नेपालमा) २४७ वर्षसम्म राजा शूद्रकदेवले चलाएको  संवत् चल्दछ, त्यसपछि ४९८ वर्षसम्म शक राजाले चलाएको  संवत् चलेको थियो” भन्ने उल्लेख छ । साथै यसै  ग्रन्थमा अर्को एक ठाउँमा “शकराज्याब्द ४९८, मानदेवस्य राज्याब्द ३०४” अर्थात् “यहाँ ४९८ वर्षसम्म शक–राज्याब्द र त्यसपछि ३०४ सम्म मानदेवको राज्याब्द चल्दछ” उल्लेख छ । यसबाट मानदेव–संवत् को  प्रचलन बन्द भई शकवर्ष ४९८ (वि.सं. ६३३) को कार्तिक–शुक्लप्रतिपदादेखि नयाँ  संवत् को उठान भएको थियो भन्ने  प्रमाणित हुन आएको छ ।  

Nepals-samvat va Shankhadhara, Sakhwa : A collection of writings by several writers. Edited by Premshanti Tuladhar and Nareshbir Shakya for the New Year's Celebration Committee, Nepala-bhasha Mankah Khalah, NS 1127. A Review by Kamal P. Malla

Nepals-samvat va Shankhadhara, Sakhwa : A collection of writings by several writers. Edited by Premshanti Tuladhar and Nareshbir Shakya for the New Year's Celebration Committee, Nepala-bhasha Mankah Khalah, NS 1127.

A Review by Kamal P. Malla

In the last several decades, there has been little serious research on the tradition and historicity of Nepalasamvat. The latest volume, edited for the Nepal Bhasha Mankah Khalak New Year Celebrations Committee by Prem Shanti Tuladhar with Naresh Bir Shakya,.is not too clear about its editorial objectives. The editors do not specify their aims, nor do they give the sources, or dates of their publication.

Almost all the 61 pieces are old and dated, with hardly anything new to say. The arguments are weak, repetitive and feeble in logic. The strategic focus of the movement is in widening the day-to-day use of the Nepalese style calendar, both in personal life as well as in public life. Only usage can keep the calendar alive. If we don't use it in practice no amount of noise can revive it.

We don't know the name of the samvat when it was founded because it began to be called Nepalavatsara only since year 148, and its association with Shankhadhara was as late as year 811. There is no historical document earlier than the 19th-century Bhasa Vamsavalis, such as the one edited by Daniel Wright in 1877, compiled at the time of Bhimsen Thapa, that associate the epoch-era with Shankhadhara.

A Recent view on Nepal Samvat

A Recent view on Nepal Samvat

Dr. Kamal Prakash Malla

Dear Readers, 

I published one of the papers by Dr. Kamal Prakash Malla entitled The Relevance of Nepala-Samvat ( The link to this article is

http://rajshrestha2002.blogspot.com/2012/10/the-relevance-of-nepala-samvat.html .) in this blog on the eve of Nepal Samvat New year 1133. This paper was published in 1982 and in the last three decade little has been done in the field of research on Nepal Samvat and Shankhdhar. 

Here is  Dr. Malla's recent view on Nepal Samvat which has been expressed in a letter written by him to Dr. Bal Gopal Shrestha

For more clarification for the readers, I have also included the letter to me by him.

 - Raj Shrestha

Letter to me by Dr. Kamal Prakash Malla.

Raj Shrestha Bhaju,
 
It was no small surprise for me to notice that you posted my  paper on  the relevance of Nepala-samvat  published in 1982.  The paper represents  my early views.some of which need revisiting in the light of later findings and research done in the field.
 
In the last three decades  very little serious  work has been done in  this field..  The Newah Dey Dabu invited research proposals. The Government promised Rs 2 lakhs but no credible proposal was submitted.
 
I am sending you two texts which clarify where I stand on this issue. As everthing I want to say or have said is not contained in a single paper,  for the time being I am enclosing a letter I wrote to a
colleague on  a draft he sent me for comments.
 
Since 1980  I have written scores of  letters to students,  researchers, colleagues and authors who wanted me to review what they have written. This critical role is not visible,  Nor. Is it  acknowledged
 
If I have some more time I will sort out the correspondence files and post some of them in my web page is not elegant, but you can find some samples of such letters and comments..
 
Enclosed Is the  second half  of my comments on a book on Nelpala-samvat edited by Prem Shanti Tuladhar and Nareshbir Shakya. They  compiled.  " 22 best essays written by  Nepali scholars" and a
bibliography on Nepal-samvat compiled by Sugata Ratna Sindhurakar.  It  was  publiished by the New Year Celebrations Committee, NS 1130. I will search  for  the first half  and if I can trace it I will post it.
 
The texts don't have diacritics marks because I am not sure whether  your web site can load diacritics.
 
Sincerely,
   

Kamal P. Malla
California
USA..

Nepals-samvat va Shankhadhara, Sakhwa : A collection of writings by several writers. Edited by Premshanti Tuladhar and Nareshbir Shakya for the New Year's Celebration Committee, Nepala-bhasha Mankah Khalah, NS 1127.

A Review by Kamal P. Malla

In the last several decades, there has been little serious research on the tradition and historicity of Nepalasamvat. The latest volume, edited for the Nepal Bhasha Mankah Khalak New Year Celebrations Committee by Prem Shanti Tuladhar with Naresh Bir Shakya,.is not too clear about its editorial objectives. The editors do not specify their aims, nor do they give the sources, or dates of their publication.

Almost all the 61 pieces are old and dated, with hardly anything new to say. The arguments are weak, repetitive and feeble in logic. The strategic focus of the movement is in widening the day-to-day use of the Nepalese style calendar, both in personal life as well as in public life. Only usage can keep the calendar alive. If we don't use it in practice no amount of noise can revive it.

We don't know the name of the samvat when it was founded because it began to be called Nepalavatsara only since year 148, and its association with Shankhadhara was as late as year 811. There is no historical document earlier than the 19th-century Bhasa Vamsavalis, such as the one edited by Daniel Wright in 1877, compiled at the time of Bhimsen Thapa, that associate the epoch-era with Shankhadhara.

नेपाल संवत् र दीपावली

नेपाल संवत् र दीपावली 
सविता प्रसाईं सापकोटा

Source : http://www.newsofnepal.com/bichar/2013/11/19572/

तिहार सबै नेपालीको अति नै मन पर्ने पर्व हो। यसै समयमा, नेपाली संस्कृतिको अमिट छाप भएको साथै नेपाली माटोमा नै जन्मिएको ‘नेपाल संवत्’ धूमधामसँग मनाउने तयारी पनि सँगसँगै चलिरहेको छ। नेपालमा प्राप्त ऐतिहासिक प्रमाणहरूमा शक संवत्, मानदेव संवत्, नेपाल संवत्, विक्रम संवत्, कलियुग संवत्, लक्ष्मण संवत् आदिको उल्लेख पाइन्छ। नेपालको वर्तमान चलनचल्तीको राष्ट्रिय संवत् उज्जैन (भारत) का राजा विक्रमादित्यले शत्रुलाई परास्त गरेको घटनाको स्मरणस्वरूप इ.पू. ५७ देखि शुरु गरेको हो। यो संवत्लाई प्रारम्भमा कृतवर्ष, मालव संवत्का नामले सम्बोधन गरिन्थ्यो। त्यस्तै शक संवत् पनि भारतीय शासक कनिष्कले विदेशीहरूलाई भारतीय भूमिबाट परास्त गरेकै गौरवपूर्ण घडीको सम्झनामा थालिएको मानिन्छ। यो संवत् सन् ७८ देखि शुरु भएको थियो। कलिगत संवत् धेरैजसो वंशावलीमा प्रयोग भएको पाइन्छ, जुन महाभारत युद्धभन्दा छ महिनाअगाडि शुरु भएको मानिन्छ। तर यो संवत्को प्रयोग वंशावली नै पिच्छे फरक छ। लिच्छविकालमा अंशुवर्माको समयदेखि यताका अभिलेखमा पाइने संवत् मानदेव द्वितीयले वि.सं. ६३३ तदनुसार शक सं. ४९८ र इ.सं. ५७६ मा शुरु गराएको मानिन्छ। सूमतितन्त्रअनुसार यसलाई ‘मानदेव संवत्’ भनिन्छ। प्राप्य प्रमाणअनुसार यो संवत् नेपालकै राजाले चलाएको प्रथम ऐतिहासिक संवत् हो। तर दुर्भाग्यवश लिच्छविकालपछि यो संवत्को प्रचलन अगाडि बढ्न सकेन। संवत् चलाउन कुनै ऐतिहासिक घटना घट्नु अनिवार्य मानिन्छ। यहाँ चर्चा गर्न लागेको विषय  ‘नेपाल संवत्’ वि.सं. ९३६ मा जन्मिएको हो। कीलहर्नले यसको प्रादुर्भाव इ.सं. ८७९ अक्टोबर २० तारिख बृहस्पतिबार जनाएका छन्। तर अन्य संवत् चलिरहेको अवस्थामा कुन् परिस्थितिमा अचानक यो नयाँ संवत् प्रारम्भ भयो भन्ने विषयमा आजसम्म पनि स्पष्टरूपमा निक्र्योल गर्न सकिएको छैन।

न्हूदँ र म्ह पूजा : नेपाल सम्बतको ज्योतीषशास्त्रीय व्यवहारिक पक्ष

न्हूदँ र म्ह पूजा : नेपाल सम्बतको ज्योतीषशास्त्रीय व्यवहारिक पक्ष

लबलाल प्रधान
Source : Kirtipur Sandesh Weekly

औंसीको भोलिपल्ट सूर्योदय भएको समयमा प्रतिपदा हुँदा सूर्य तुला राशीमा छ भने नेपाल सम्बतको नयाँ बर्ष न्हू दँ मनाईन्छ भने त्यही राती म्हः पूजा गरिन्छ । ज्योतिषशास्त्र अनुसार सूर्योदयको समयदेखि बिहान, दिउँसो, बेलुका, राती गरी, भोलिपल्टको सूर्योदय नभएसम्म एक दिन मानिन्छ । यही सूर्योदयको समयदेखि ज्योतिषशास्त्रअनुसार बार, गते महिना र बर्ष फेरिन्छ र ज्योतिषशास्त्रको घडी शुरु हुन्छ । ज्योतिषशास्त्रअनुसार ६० घडीको एक दिन हून्छ । 

तर आजकल बैज्ञानिकहरूकाअनुसार रातीको १२ बजे (Anti-meridian)  मा पृथ्वीको कुनै ठाउँ आईपुग्दा सो ठाउँको दिन र बार फेरिन्छ । त्यसैले अहिले चलिराखेको रातीको १२ बजे दिनको शुरुवात र ज्योतिषशास्त्रको दिनको शुरुवात सूर्योदयअनुसार हुने समय फरक छ । त्यसैगरी बार पनि फरक छ । अहिले दुबै प्रथा चलिनै राखेको छ । समयको गणना गर्दा ५ घडी बराबर २ घण्टा मानिन्छ । जब सूर्य, चन्द्र, पृथ्वीको गति र तिथीको कुरा आउँछ तब ज्योतिषशास्त्रकै आधारमा मानिन्छ । तिथीको शुरुवात बिहान, दिउँसो, बेलुका, राती जुनसुकै बेलाबाट पनि हुन सक्ने भएकाले तिथीको दिन कसलाई मान्ने भन्ने विवाद छ । यदि रातीबाट तिथी शुरु भयो भने त्यहि दिनको सूर्योदयबाट लिने हो कि भोलिपल्टको सूर्योदयबाट लिने हो भन्ने विवाद कायमै छ ।  यस्तो शुरुवात ठोस बिन्दुबाट मान्न नसक्ने हुँदा खबचष्बदभि लाई कसरी दिन तोक्ने ? 

ज्योतिषशास्त्रले सूर्योदयको समयलाई धेरै महत्व दिएको हुन्छ । नेपालमा हरेक चाड, जन्मदिन, श्राद्ध सबै तिथीबाट नै तोकिने गर्दछन् । यी सबै पर्वहरू हामी पुरा दिन नै मनाउँछौं । यी पर्वहरू मनाउनका लागि पुरा दिनको आवश्यकता हुन आउँछ । तर दिन नै नभएको तिथीलाई कुन तिथीको परिभाषाबाट लिने भन्ने समस्या छ । त्यसैले ज्योतिषशास्त्रको व्यवहारीक पक्षलाई ध्यान दिँदा वा व्यवहारमा कसरी ल्याउने भन्दा, सूर्योदयको समयमा भएको तिथीलाई नै दिनभरिको तिथी मानी सोही तिथीअनुसार चाड, जन्मदिन, श्राद्ध आदि पनि तोकिने चलन छ । यो चलन चल्दै आएको हजारौं बर्ष भइसक्यो, तर अहिले यसलाई बदल्न कोशिस गरिदैं छ । अहिले विहान काम गर्ने भए विहानको तिथी, दिउँसो पूजा गर्ने भए दिउँसोको तिथी, राती पूजा गर्ने भए रातीको तिथी तोकिन थालिएको छ । यसरी तिथीको दिनको परिभाषा ज्योतिषशास्त्रको व्यवहारिकताको बिरुद्ध जान लागेको छ । 

नेपाल सम्बतको नयाँ बर्ष न्हू दँ ११३३ बर्ष अगाडि म्हः पूजाको दिन शुरु गरेको पुरानो पचांङ्ग कार्यकर्ता भन्दछ । त्यसबेला सूर्योदयबेलाको तिथीलाई नै दिनभरिको तिथीको रुप लिइन्थ्यो । यो नेपाल सम्वत्को शुरुको अवस्थालाई हामीले बिर्सनु हुँदैन । उही कार्यकर्ताअनुसार त्यसबेलादेखि कयौ बर्षसम्म न्हूदँ र म्हःपूजा एकै दिनमा गर्दै आएको भनिन्छ । तर बीचमा एकदुईपटक अगाडिको दिन परेको पनि भनिन्छ । त्यो बेला नेपाल सम्बत् कार्यालयहरूमा प्रचलन भएकाले ज्योतिषशास्त्रको व्यवहारिकता ध्यानमा राखेर फेरी एकैदिन पारीआएको थियो । 

अब नेपाल सम्बत्को प्रचलनमा नभएको पारेर, त्यस्तै २० बर्ष जति अगाडिदेखि लक्ष्मीपूजा सूर्योदयको समयको आधारमा नभै रातीमात्र औंसी भएको बेला मनाउन थालियो । न्हूदँ र म्ह पूजा कान्तिपुर, ललितपुर र भक्तपुरमा कतै बिहानको तिथीमा मान्ने, कतै रातिको तिथीमा मान्न थालियो । विगत ५÷६ बर्ष अगाडिदेखि विहानकालागि विहानको तिथी, दिउँसो पूजा गर्ने भए दिउँसोको तिथी, राती मनाउने भए रातीको तिथी राख्ने र राती पूजा गर्ने सबै एकदिन अगाडि मनाउन थालियो । यो नेपाल सम्बतको आधार विपरित कार्यको थालनी गरेर नेपाल सम्वत् प्रयोगमा नआवस् भन्ने चाहने यो रिति बिशेष गरेर पचागं कार्यकर्ताबाट अपनाउन थालियो । यसरी तिथीमा मात्र जोड दिने नभई, तिथीको मतलब के हो र यसको ज्योतिषशास्त्रीय व्यवहारिकताको ख्यालै नगरी प्रथानै बदल्न खोजियो । यो नेपाल सम्बतलाई आघात पु¥याउन गरिएको कार्य थियो । 

ज्योतिषशास्त्रीय व्यवहारिकतामा अडिएर सूर्योदयको समयको तिथीलाई नै चाडबाडको दिन तोक्ने तिथीको रुपमा अपनाउन जरुरी देखिन्छ । महाभारत र रामायणकालमा गतेको प्रयोग कहिल्यै भएको थिएन, एक दिनको दुई तिथी गरिएको वा भएको कहिल्यै सुनिएन वा देखिएन पनि । त्यसकालमा दिनको रुप नै तिथी हुन्थ्यो ।

हरेक सम्वत्को आधार हुन्छ, त्यो सम्बत्को दिन, महिना र बर्षको परिभाषा । यसअनुसार नेपाल सम्बत्को आधारलाई यसरी ब्याख्या गर्न सकिन्छ । नेपाल सम्बत्को दिनको परिभाषा भनेको सूर्योदयको समयबाट शुरु हुन्छ र सो दिनलाई सूर्योदय समयको तिथीबाट नै नामाकरण गर्ने अथवा तोकिने चलन छ । जस्तैः पञ्चमीको दिन, पूर्णिमाको दिन, दशमीको दिन आदि भन्ने चलन छ । 

त्यस्तै कृष्णाष्टमी भन्दा त्यस बेलाको प्रथाअनुसार सूर्योदयको बेलामा अष्टमी भएको दिन राती १२ बजे कृष्ण जन्मेको सबैलाई थाहा छ । अहिलेको नियमअनुसार गर्ने हो भने नवमी लागिसकेको पनि हुनसक्छ । तर अहिले सप्तमीको राती नै मनाइन थालिएको छ । यसलाई ज्योतिषशास्त्रीय आधारमा भएको मानिदैन । ध्यान दिनु पर्ने कुरा त जहिले पनि कसरी दिनको शुरु भएको हो भन्ने हो । त्यसरी नै एकै दिनमा चैतदशै र रामनवमी पार्नु कहाँ सम्मको नियम सगंत हो कुरा हो ? के राती अष्टमी भएको दिन जन्मेकोले राती अष्टमी भएको बेला राती मात्र जन्मदिन मनाउने ? त्यस्तै विहानको बिहान मात्रै, दिउँसोको दिउँसो मात्रै जन्म दिन मनाउने ? यो कति सम्म व्यावहारिक हुन्छ ? 

यसरी यस्ता अव्यावहारिक पक्षलाई नेपाली समाजमा भित्र्याउनु भनेको नेपाल सम्बत्को ज्योतिषीय आधार भन्दा बाहिर जानु हो त्यसैले यसतर्फ नलागी दिनको शुरुवातमा जुन तिथी हुन्छ त्यसलाई नै दिनभरिको तिथी कायम गर्नु नै सकल नेपालीहरूको हितमा हुनेछ भन्ने यो पक्तिकारको अटल विश्वास छ । परापूर्वकालदेखि चल्दै आएको सकल नेपालीहरूको सास्कृतिक मान्यता कस्तो थियो र कस्तो हुनु पर्दछ भन्ने मनमा राखी अहिलेको अव्यवहारिक पक्षलाई सच्याउन वाध्य पारौं । 

नेपाल सम्बत्मा महिनाको परिभाषा गर्दा औंसी भोलिपल्ट प्रतिपदा सूर्योदयबेला परेको दिनलाई महिनाको शुरुवात मानिन्छ । अर्को औंसीमा त्यो महिना टुगिंएको मानिन्छ । त्यस्तै नेपाल सम्बतमा बर्षको परिभाषा गर्दा १२ औंसी पुरा हुनु पर्दछ । यो ३५४ दिन को हुन्छ । तर सूर्यले पृथ्वीलाई परिक्रमा गर्दा ३६५ दिन हुन्छ भन्ने प्रमाणित भएपछि नेपाल सम्बत्लाई सोलार क्यालेन्डरसँग मिलाउन हरेक तीनबर्षमा एक महिना थप हुन्छ, यो महिनालाई अनला महिना अथवा पुरुषोतम महिना भनिन्छ । 

नेपाल सम्बत् राष्ट्रिय सम्बत् घोषणा भइसकेको परिप्रेक्षमा नेपालसम्बत्को आधारमा सूर्योदय समयको तिथीलाई आधारमानी हरेक चाडपर्व तोक्ने गर्नुपर्दछ । यसो गर्दा हालको समस्याबाट मुक्ति मिल्दछ र अहिले चलिरहेको अव्यवहारिक एक दिन दुई तिथीको नीति नअपनाउँ भन्ने धारणा अघि सार्न चाहन्छु ।

Shankhadhar, A National Hero

Shankhadhar, A National Hero

Shankhadhar, the initiator of Nepal Sambat, is a Nepalese philanthropist. He cleared the debts of all the people in Nepal. A new era was initiated from the date in which he cleared the debts. On the basis of the information contained in "Bhasa Bamsali" and "Rajbhogmala Bamsawali", a low-caste merchant called Shankhadhar freed the people of kathmandu from their debts during the reion of Raghav Dav and started a new era called Nepal Era to commemorate it. Sakhwa had established his own stone image at the southern gate of Pashupatinath. The stone image is still there. Shankhadhar Sakhwa's name has been included in the list of "National Heroes Of Nepal" by the cabinet decision on November 18, 1999. 

(Painting by Prem Man Chitrakar)

झिगु खः नेपाल सम्बत् धैगु राष्ट्रिय भावना : रामकृष्ण दुवालया सःलय्

झिगु खः नेपाल सम्बत् धैगु राष्ट्रिय भावना  Version 2 (some clips added, some removed, credit and photographers name included at the end of the video)

भाजु रामकृष्ण दुवालजुं थुगु म्ये हाला दीगु खः । थुगु म्येया च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ खः । 

थुगु म्ये 'लसय् हंगु विरोध' म्येचालय् नं दुथ्याःगु दु ।

Version 2.0

Jheegu kha thwa: Nepal Sambat by Singer Ramkrishna Duwal, lyrics by Durga Lal Shrestha 

Photo credits : 
Different Artists and Different Photographers. 

Special thanks 

Artist 
Hari Prasad Sharma, 

Photographers 
Nripendra Lal Shrestha, 
Sugat Ratna Sindurakar, 
Rekha Shakya. 
Gyani R. Manandhar
Prerana Shakya

Website 
www.nepalmandal.com, 

facebook group 
Tha mallas(Nepal), 
The Newars
Newa
Jatras

प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टर्राईको सम्बोधन नयाँ बर्ष नेपाल सम्वत ११३३ को अवसरमा

Photo : Suraj Bir Bajracharya

नयाँ बर्ष नेपाल सम्वत ११३३ को अवसरमा ललितपुरको पाटन दरवार क्षेत्रमा आयोजित कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टर्राईको सम्बोधन

Source : Suraj Bir Bajracharya,  http://soundcloud.com/suraj-bir/pm-speech-new-year-1133

शंखधर, नेपाल सम्वत व उकिया छ्यला - काशीनाथ तमोट

Photo: Nripendra Lal Shrestha

नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया ग्वसालय् जूगु "शंखधर, नेपाल सम्वत व थुकिया छ्यला" विषयय् अनुसन्धानकर्ता भाजु काशीनाथ तमोटजुं यानादीगु अध्ययन अनुसन्धानं पिलुवःगु तथ्य व तथ्याङ्क थुकथं न्ह्यब्वयादीगु खः ।

Audio Source : Suraj Bir Bajracharya, http://soundcloud.com/newa-patrakar-dabu/kashinath-tamot-speech

शङ्खधर, नेपालसंवत् व उकिया छ्यला 

काशीनाथ तमोट

"शंखधरया खास नां 'पशुपतिदेश'य् च्वंम्ह शिवभक्‍त्त कृष्णदेवं थः काय् गङ्गाधरयात च्वयाब्यूगु वासिष्ठ–लैङ्ग–उपपुराणय् वल । उकी च्वःगु मिति बियातल –'सम्वत् शङ्कुदत्तके सप्तशते षट्षट्यधिके' (शङ्कुदत्त संवत् न्हय्‌सलय् खुइखु इलय्) । शङ्कुदत्त खास नां खनि ।"

१॰ शङ्खधर

१॰१ शंखधरयात भाषा वंशावली 'महाजन' धयातःगु दु । महाजन धैगु साहु खः । साहु लिच्छविकालय् प्रचलित 'सार्थवाह' (तापाल‌य्‌ बनय्‌ज्या याइम्ह नायः) पाखें ब्वलंगु खः । शंखधर लिच्छविकालया छम्ह सार्थवाह खः । सार्थवाह प्रभुसंघं शसं ४०२ (ई॰ ४८०)स ग्वलय् प्रभुकेश्वर शिवलिङ्ग स्वन । सार्थवाह गुहमित्रं तेवहालय् शसं ४०२ (ई॰ ४८०) स हे इन्द्रनाम सूर्य मूर्ति स्वन । शंखधरं धाःसा अबलेया जुजु राघवदेवया उजं कयाः नेपालमण्डलया अबलेया राजधानी ग्वल–नरःया जनताया त्यासा पुलाबियाः पशुपतियात देछानाः न्हूगु संवत् स्वन । थ्व खँ सँदेय्‌या तन्जूर ग्रन्थय् च्वयातःगु भिक्षु गेल्सान पाल्से (श्रीसेन)या चय्‌म्ह सिद्धतय् जीवनकाल च्वखँय् लिउने नेपाल (बाल्पोइ–युल Bal po'i yul)य् ऋणमोचन (बुलोन्–खोर्–नाम्स Bul lon khor mnams) याःगु २५१/२९१ दँ थ्यंबले च्वयागु खः धाःगुलिं सीदत ।

१॰२ शंखधरया खास नां 'पशुपतिदेश'य् च्वंम्ह शिवभक्‍त्त कृष्णदेवं थः काय् गङ्गाधरयात च्वयाब्यूगु वासिष्ठ–लैङ्ग–उपपुराणय् वल । उकी च्वःगु मिति बियातल –'सम्वत् शङ्कुदत्तके सप्तशते षट्षट्यधिके' (शङ्कुदत्त संवत् न्हय्‌सलय् खुइखु इलय्) । शङ्कुदत्त खास नां खनि ।

१॰३ शङ्कुदत्त नांया 'दत्त' खग्वलं व छम्ह वैश्य धैगु सीदत । संस्कृतय् धापु दु – शर्मा देवश्च विप्रस्य/वर्मा त्राता च भूभुजः । भूतिर्दत्तश्च वैशस्य/दास शूद्रस्य कारयेत् ।

१॰४ शङ्कुदत्तया 'शङ्कु' ब्वलनाः ख्वप जेलत्वाःया नेसं ८२७या अभिलेखय् 'शङ्ख्वा संवत्' खनेदत । पूरा नां मेकथं ब्वलंगु श्रीपति भट्टया ज्योतिष ग्रन्थ रत्नमालाया टीका उत्पल भट्टं च्वःगुली 'श्रीशंखधराब्दे' (श्री शंखधर संवतय्) ८३०स खनेदत । नेसं ८६४या जातकपरिपाटिप्रबन्धय् 'नेपालिके शंखधराब्द संवत्' च्वयातल । शंखधरया मेगु नां शङ्ख्वापाखें भाषावंशावली साख्वा व साख्वाल ब्वलंगु खनेदत । शङ्कुदत्तया विकसित नां शङ्खधर नेसं ८३० निसें अभिलेखय् निरन्तर छ्यलावयाच्वंगु दु ।

२॰ नेपालसंवत्

२॰१ अयनांशया खँ मदुगु नेपालमण्डलय् च्वःगु ब्रिटीश म्युजियमय् थ्यंगु नेसं ४७६स ल्ह्यःगु सुमतितन्त्रय् कलि (२०००), नन्द (८००), चन्द्रगुप्त (१३२), शुद्रक (२४७), शक (४९८) संवत् धुंकाः 'मानदेवाब्‍द' ३०४ दँ न्ह्याइ धयातःगु दु । उकिं थ्व अयनांश गणना दुगु मुञ्जालया लघुमानसकरण (नेसं ४२) स्वयां न्ह्यो नेसं शुरु जुइ धुंकाः च्वःगु खनेदत । नां मकासे राष्ट्रिय अभिलेखालय (लगत १–१६४७)या लङ्कावतार ('लङ्का थ्यंगु' वासः) चिकित्सा ग्रन्थय् दक्वसिबय् न्हापां 'सम्वत् २०(+)८ कार्तिककृष्णदिवाष्टम्याम्' छ्यलातःगु दु । कलकत्ताया छम्ह ब्यक्तिया संकलनय् दुगु नेसं १४८ या अष्टसाहस्रिका प्रज्ञापारमिताय् दक्वसिबय् न्हापां 'नेपालवत्सर' नां खनेदत ।

२॰२ मध्यकालय् चीन, भोट, नेपालया नेपालमण्डल, खसदेश (खसान), तिरहुत व भारतया काशी, कूचविहार, तेलङ्ग, उत्कल, गुजरात, कमता आदि ब्यागलं ब्यागलं देश खः । नेपालमण्डलं (मध्यमाञ्चल पहाडी प्रदेशं) पिने नेपालसंवत् छ्यलधाःसा व अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोग जुल ।

दक्वसिबय् न्हापां नेपालमण्डलं पिने नेपालसंवत् काशी, वाराणशी (उत्तरप्रदेश, भारत) पद्‍मनाभ उपाध्यायं च्वःगु प्रेतकर्ममहार्णव (पद्मनाभसंग्रह)य् छ्यल । उगु नागरीलिपिया सफू भक्तपुर (ख्वप)या सुं (अमुक) भारोया खः व थौंकन्हय् राष्ट्रिय अभिलेखालय (३–३६०)स दु । "नयपालदेशीयाभिलिख्यमान सम्वत् ३६६" व नेपाःया अबलेया जुजु अभय मल्लया नां न्ह्यथनातःगु दु । नेसंयात "नेपालदेशया च्वय्‌गु याःगु संवत्" धयातल ।

थ्वयांलि खसदेशय् सेञ्जापुरी जुजु पृथ्वी मल्लं सःता वंम्ह बौद्ध आचार्य राजब्रह्मश्रीया लँक्यनाय् देवनागरी लिपिं प्रभुनाभं ल्ह्यःगु शतसाहस्रिका प्रज्ञापारमिताय् छ्यल । थ्व जुजु पृथ्वी मल्लया नजरानां शाक्यभिक्षु–वज्राचार्य राजब्रह्मश्रीं ब्यागलं च्वकाः नेसं ४७८स इतुंबहालय् छाःगु खः । उकी नेपालभाषां "कृतसंवच्छल मसियाव नेपालसंवच्छलन पिकास्यं तया जुरो " धयातःगु दु ।

काशी व खसदेशय् धुंकाः चीनया मिङ वंशी बादशाह तायि मिङं नेपालमण्डल भ्वँतया शक्तिशाली महाथ शक्तिसिंहरामया नामय् संस्कृतं रञ्जनालिपिं छ्वयाहःगु परवाना पती " महाचीनाब्द" धकाः नेसं ५३५ आषाढ शुक्ल दशमी (युङलो १४, महिना ५, जेन–जू=जून १६, १४१५) छ्यलातःगु दु ।

थ्वयांलिउ भूटानया क्वसं लाःगु कूचविहार (पश्चिम बङ्गाल, भारत)या जुजु प्राणनारायणं थःगु लुँया मुद्राय् "शाके ७५३" धकाः नेपालसंवत् दक्वसिवय् न्हापां मुद्रा (ध्यबा)य् छ्यल । नेपालमण्डल–कूचविहारया इहिपाया स्वापूया लुमंति चिं थुगु मुद्रा पिकाःम्ह जुजु प्रताप मल्लया ससः दाजु खः ।

थ्व सकसिनं स्यूगु हे खँ खः । शाह जुजु प्रतापसिंह व सँदेय्‌या धर्मशासक ग्यालछाप रिंपोछे लामाया दथुइ जूगु धर्मपत्र (सन्धिपत्र) नेसं ८९५ जक छ्यलाः नेपालभार्षा जूगु खः ।

३॰ ब्यबहारय् छ्यला

३॰१ इतिहास-शिरोमणि बाबुराम आचार्यं ई॰ १९६५ पाखे प्रस्ताव याःथें सरकारयात अन्तर्राष्ट्रिय संवत् छ्‍यय्‌के बीत दबाब बीगु । सरकारं कामकाजया निंतिं अन्तर्राष्ट्रिय संवत् छ्यल धाःसा नेपालय् छ्यलीगु दक्व जातजातिया संवत् समान स्तरया जुइ । थःथःगु संवत् (नेसं, विसं, लसं, ल्होसार) छ्यलावं वनेगु, उकी मध्ये सांस्कृतिक राष्ट्रिय संवत् नेपालसंवत्‌यात नालाः चान्द्रमान संवत् छ्यलेगु ।

३॰२ महिनाया नां द्विभाषी पर्याय संस्कृत–नेपालभाषा नितां छ्यलेगु, गथे–कार्तिक/कछला, मार्ग/थिंला, पौष/पोहेला, माघ/सिला, फाल्गुण/चिल्ला, चैत्र/चौला, वैशाख/बछला, ज्येष्ठ/तछला, आषाढ/दिल्ला, श्रावण/गुंला, भाद्र/यंला व आश्विन/कौला । अथेहे पक्ष–शुक्ल/थ्व, कृष्ण/गा, छ्यलेगु । थ्व सर्वसाधारणयात सुसूचित याय्‌त नेसं–विसं/विसं–नेसं रुपान्तर तालिका ब्यापक रुपं प्रचार याय्‌गु ।

३॰३ अन्तर्राष्ट्रिय संवत् अप्पो बैज्ञानिक जूगु व ऋतुनाप ज्वःलाःगुलिं छ्यलेमाःगु खः । नेपाल सरकारं विसं २०२२/२३ आर्थिक वर्षया शुरु ई॰ १९६५ जुलाइ १६ निसें पुलांगु माना–पाथी, पाउ–सेर, इञ्च–फीट, आदिया थासय् मेट्रिक प्रणाली छ्यल । रोमया पोप ग्रेगोरीं (१३ म्ह्म्ह) ई॰ १५८२ अक्टोबर ५ यात १५ दय्‌काः क्याथोलिक धर्मय् छ्यःगु ईश्वीसंवत् बेलायती सरकारं १७० दँ लिपा ई॰ १७५२स जक छ्यल । आः विश्व न्यंक छ्यल । भारत, चीनं न्हापा हे छ्यले धुंकल, आ नेपालं छ्यले ल्यं दनि ।

(नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया ग्वसालय् जूगु कार्यशाला गोष्ठीइ न्ह्यब्वयादीगु ज्यापौ)

Source:  www.nepalmandal.com

दैवज्ञ ज्योतिषज्ञ कीर्तिमर्दन जोशी नाप सहलह : तिथि टुट जुया च्वंगु व पर्व सुधारयात कया विशेष

Shankhadhar : Replica from the stone image at
Pashupatinath Temple

थुगुसि न क्वःपुजा, खिचा पुजा व लक्ष्मी पुजायात कया तिथि तुत जुया च्वंगु दु । 

नेवाः तयसं थिथि नखः चखः हनिबलय् अझ धाय मोहनि व स्वन्ति नखः हनिगु बलय तिथिया तधंगु च्यूता जुयाः च्वनि । तिथि पात्रोय् पिहां वया दछि लिपा जक, गुबलय् मोहनि वइ, स्वन्ति वइ, न्हूदँ त्यइ, उबलय् जक झिसं वाः चायकि कि तिथि द्वना च्वंगु दु, तिथि टुट जुया च्वंगु दु । 

थ्व तिथि द्वना च्वंगु थौं यागु जक मखुसे छगु दशक हे दय धुंकल, थ्व जुया च्वंगु दु । नेवाः तयसं धासा गुबलय् न्हूदँ वइ, मोहनि-स्वन्ति वइ, उबलय जक इस्यू कथं थ्व खँ ल्ह्वना च्वंगु दु । 

अथेहे ज्योतिषीय गणना कथंह मोहनि व स्वन्ति लिसें दक्को नखःचखः छगु ला लिपालाना च्वंगु दु। उकिं पर्व सुधार याना झिगु नखःचखः त छगु ला न्हापा हये मागु दु धका धयादिइ दैवज्ञ ज्योतिषज्ञ कीतिमर्जन जोशीजुं ।

थुगु खँ यात कया दैवज्ञ ज्योतिषज्ञ कीर्तिमर्दन जोशी नाप सहलह । मेट्रो एफएमया नेपालमण्डल दबूलिइ उदेन न्हूसायमि व श्रीकृष्ण महर्जनजु याना दिगु खँल्हाबल्हा ।

कीर्तिमर्दन जोशी नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय पञ्चाङ्ग निर्देशक समितिया दुजः व पर्व सुधार राष्ट्रिय कार्यान्वयन समितिया व्यवस्थापक लिसें नेपाल पञ्चाङ्ग पत्रया संयोजक न जुया ज्याः याना च्वना दिइ । 

किरण शाक्य नाप सहलह : यलय बिस्कं न्हूदँ समारोह समिति गठन यात कया

Nepalese ethnic Newah people participate in
celebrations to mark the beginning of
Nepal Sambat (National Era) New Year in Kathmandu.

किरण शाक्य नाप सहलह : यलय बिस्कं न्हूदँ समारोह समिति गठन यात कया

नेपाल संवत् ११३३ न्हूदँ हनेत थुगुसी यलय् वरिष्ठ राष्ट्रिय व्यक्तित्व भाजु सत्यमोहन जोशीया अध्यक्षताय् न्हूदँ समारोह समिति गठन जुगु दु।

नेपाल संवतया न्हूदँ ११३३ हनेत ई. मोहनकृष्ण डंगोलया अध्यक्षताय् न्हूदँ राष्ट्रिय समारोह समिति ११३३ नीस्वने धुंका यलय बिस्कं न्हूदँ समारोह समिति गठन छाय याये मागु धैगु विषय यात कया किरण शाक्य नाप सहलह । सहलह ब्याका दिई मेट्रो एफएमया नेपालमण्डल दबूलिइ उदेन न्हूसायमि व श्रीकृष्ण महर्जनजुं न्हूदँ विशेष अभियानय् ।

महेश्वर जुजु राजोपाध्याय नाप सहलह : गते व महिना दुगु नेपाल सम्बत्

Manda at Basantapur

महेश्वर जुजु राजोपाध्याय नाप सहलह : गते व महिना दुगु नेपाल सम्बत्

वयक नं विक्रम सम्बत् या गते व महिना छ्यला नेपाल सम्बत् यात प्रयोगय् हयेत सुझाव बिया दिइ । हिन्दू व बौद्ध निगुलिं धर्म संस्कार याइ बलय् संस्कृत भाषा संकल्प याना विक्रम सम्बत् या महिना प्रयोग जुइ । उकिं नेपाल सम्बत् य न थ्व महिना व गते दुथ्याकुसां ज्यू धया दिइ । मेट्रो एफएमया न्हूदँ विशेष अभियानय् श्रीकृष्ण महर्जन व उदेन न्हूसायमिजुं सहलह ब्याका दिइ ।

श्यामकृष्ण मानन्धर नाप सहलह - वयकः जनस्तरं नीस्वंगू राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वा प्रतिष्ठान थिमि या नायः जुया दिइ

Shankhadhar : Replica of Stone image at
Pashupati Temple

श्यामकृष्ण मानन्धर नाप सहलह - वयकः  जनस्तरं नीस्वंगू राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वा प्रतिष्ठान थिमि या नायः जुया दिइ

शंखधर साख्वा प्रतिष्ठान सरकारी स्तरं गठन यायेमा धका सः थ्वइ च्वंगु दु । जनस्तरं धासा राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वा प्रतिष्ठान मध्यपुर थिमि निस्वने धुंकुगु दु ।

थ्वहे विषयलय् थ्व प्रतिष्ठानं याना वया च्वंगु थिथि ज्याःयात कया व प्रतिष्ठानया नायः श्यामकृष्ण मानन्धर नाप सहलह ब्याका दिइ मेट्रो एफएमया उदेन न्हूसायमि व श्रीकृष्ण महर्जन जुं ।

शान्तप्रकाश श्रेष्ठ व कान्छा बासुकला नाप सहलह : थक्वः (थानकोट) व ख्वपःय न्हूदँया लसताय न्ह्याकेत्यंगु ज्याझ्वयात कया

Nepalese ethnic Newah/Newar musicians participate in
celebrations to mark the beginning of
Nepal Sambat (National Era) New Year in Kathmandu.

शान्तप्रकाश श्रेष्ठ व कान्छा बासुकला नाप सहलह : थक्वः (थानकोट) व ख्वपःय न्हूदँया लसताय न्ह्याकेत्यंगु ज्याझ्वयात कया

थक्वः (थानकोट) व ख्वपःय न्हूदँया लसताय न्ह्याकेत्यंगु ज्याझ्वयात कया उदेन न्हूसायमिजुं याना दिगु सहलह ।
नापं येँ जुइत्यंगु न्हूदँया थिथि ज्याझ्व छु छु खः धका न्ह्यब्वया दिइ उदेन न्हूसायमिजुं ।

देवदास मानन्धरनाप सहलह : न्हूदँ विशेष अभियानय्

देवदास मानन्धरनाप सहलह न्हूदँ विशेष अभियानय्

Shankhadhar : An artist's imagination
(Panting by Eka Ram)

नेपाल सम्बत् यात राष्ट्रिय सम्बत् घोषणा जुइ धुंका दक्को सिवे तधंगु हाथ्या धैगु थ्व सम्बत् यात व्यवहारय् छ्येलेगु जुल । थुगु खँयात कया नेपाल सम्बत् यात न्हियान्हिथं छ्यलेत देवदास मानन्धरजुं छगु अवधारणा न्ह्यब्वयादिइ ।

मेट्रो एफएमया नेपालमण्डल दबूलिइ श्रीकृष्ण महर्जनजुं याना दिगु खँल्हाबल्हा । 

काशीनाथ तमोटनाप सहलह - नेपाल सम्बत् व शंखधर विशेष

Painting : Prem Man Chitrakar

काशीनाथ तमोटनाप सहलह - नेपाल सम्बत् व शंखधर विशेष

मेट्रो एफएमया नेपाल मण्डल दबूलिइ न्हूदँ विशेष अभियानय् अनुसन्धानकर्ता काशीनाथ तमोटनाप शंखधर व नेपाल सम्बत् या विषययात कया श्रीकृष्ण महर्जनजुं व उदेन न्हूसायमिजुं याना दिगु खँल्हाबल्हा ।

नेपाल संवत् न्हूदँ राष्ट्रिय समारोह समिति–११३३या प्रतिनिधिमण्डलं प्रधानमन्त्री भट्टराईयात नाप लात

Uden Nhusayami 

""थीथी जातिया नेपाःया देय्
नेपाल संवत् ल्यंका तये""

Photo: Nripendra Lal Shrestha

(नेपाल संवत् न्हूदँ राष्ट्रिय समारोह समिति–११३३ पाखें थुगुसी न्हूदँया निंतिं आधिकारीक मूल नारा पित बिउगु दु ।)

प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईनं देय्या गौरवया रुपय् दुगु नेपाःया मौलिक संवत् नेपाल संवत्यात नेवाःजक मखु सकलें जानाः प्रवद्र्धन यायेमाःगु खँय् बः बियादीगु दु । वय्कलं देय्या राष्ट्रिय संवत्या रुपय् दुगु नेपाल संवत्यात व्यावहारिक रुपं छ्यलाबुलाय् हयेगु निंतिं तत्काल थःगु थासं याये फइगु छुं नं ज्या दुसा यायेगु जुइ धकाः नं प्रतिवद्धता प्वंकादीगु दु । लिसें थम्हं छ्यलेगु लेटर प्याडय् नेपाल संवत्यात तत्काल छ्यलेगु जुइ धकाः नं बचं बियादीगु दु । 

नेपाल संवत् न्हूदँ राष्ट्रिय समारोह समिति–११३३या छगू प्रतिनिधिमण्डलं प्रधानमन्त्री भट्टराईयात नाप लायेत वय्कःया निवास बालुटारय् वंगु इलय् वय्कलं उगु खँ धयादीगु खः । ‘नेपाल संवत् नेवाः जातिया विशेष स्वयां नं आः राष्ट्रिय संवत् घोषणा जुइ धुंकूगु अवस्थाय् थ्व सकसिगुं मंकाः राष्ट्रिय संवत् खः, नेपाल संवत् देय्या मौलिक संवत् खः, थ्व राष्ट्रं गौरव यायेमाःगु संवत् खः’, प्रम भट्टराईनं धयादीगु दु ।

उगु इलय् नेपाल संवत् न्हूदँ राष्ट्रिय समारोह समिति–११३३ पाखें वय्कःयात थीथी गुंगू बुँदाया ध्यानाकर्षण पौ नं ल्हाःगु खः । ध्यानकार्षण पती च्वयातःगु बुँदा :–

१) नेपाल संवत्यात राष्ट्रिय संवत् घोषणा याये धुंकाः थुकिया सम्मान यायेमाःगु

२) नेपाल संवत्यात व्यवहारय् नं छ्यलाबुलाय् हयेमाःगु 

३) नेपाल संवत्यात तत्काल राष्ट्र प्रमुख व सरकारी निकायं याइगु निर्णय व उगु निकायं छ्यलाबुलाय् हःगु लिखित दस्तावेजय् छ्यलेमाःगु 

४) नेपाःया ध्यबा व सिक्काय नं नेपाल संवत् अंकित यायेमाःगु 

५) शंखधर साख्वाः प्रतिष्ठान स्थापना यायेगु ज्या तत्काल यायेमाःगु

६) नेपाल संवत न्हूदँया नामं सार्वजनिक विदा बीमाःगु

७) नेपाल संवत् राष्ट्रिय संवत् जूगुलिं उगु संवत्या न्हूदँ नेपाल सरकारया नेतृत्वय् मूल समारोह समिति गठन यानाः हना यंकेगु परम्पराया न्ह्याकेमाःगु 

८) नेपाल संवत्या प्रवर्तक शंखधर साख्वाः व नेपाल संवत् सम्बन्धी पाठ्य सामाग्री पाठ्यक्रमय् दुथ्याकेगु व्यवस्था यायेमाःगु 

९) नेपाल संवत् राष्ट्रिय रुपं हनेया निंतिं राज्यपाखें बिस्कं छगू कोषया व्यवस्था यायेमाःगु 

उगु इलय् प्रधानमन्त्री भट्टराईपाखें थम्हं तत्काल याये फइगु ज्या यायेगु प्रतिवद्धता प्वंकादीगु खः । नेपाल संवत्यात सरकार माने यायेत व छ्यलाबुलाय् हयेत तयार दुगु खःसां व्यवहारिक समस्या दयाच्वंगु खँ कनादीगु खः । लिसें नोट व म्वहलय् नेपाल संवत् दुथ्याकेगु खँ तसकं पाय्छि जूगु धासें उकिया निंतिं राष्ट्र बैंक नापं सहलह यायेगु जुइ धयादीगु खः । अथे हे राज्यपाखें कोष नीस्वनेगु निंतिं नं थम्ह पहल यायेगु जुइ प्रम भट्टराईनं धयादीगु दु ।

Source : Uden Nhusayami 

नेपाल सम्वत कसरी प्रयोग गर्ने ?

Painting: Prem Man Chitrakar

लब लाल प्रधान

नेपाल सम्बत ११३२ बर्ष पहिले भक्तपुरको शंखधर साख्वा बाट उसबेलाको राजा राघब देवको आज्ञा अनुसार नेपालको कार्यालयहरूमा चलाईएको थियो । यो लुनार क्यालेण्डर थियो, जस्मा एक औंसीबाट अर्को औंसीलाई एक चन्द्रमास भनिन्छ । १२ औंसीको एक बर्ष हुन्छ ,त्यसैले ३५४ दिनको एक बर्ष हुन आउँछ । तीन बर्षको एक चोटी अनला महिना अथवा पुरुषोतम महिना, १३ औ महिना हुन आउँछ । त्यस बेला सूर्यले पृथ्बीलाई परिक्रमा गर्दछ भन्ने बिश्वास थियो । तर पछि बैज्ञानिकहरूले पृथ्बीले सूर्यलाई परिक्रमा गर्दछ भन्ने प्रमाणित गरे । त्यसबेला देखि नै १२ औंसी को एक बर्ष नभै पृथ्बीले सूर्यलाई परिक्रमा गर्ने एक चक्करलाई लाग्ने समयलाई बर्षको परिभाषा दिईयो । त्यसबेलादेखि संसारभर यही नियम लागु भयो । तर नेपालमा यातायात, दुर संचारको कमीले नेपाल सम्बत लागु गर्दासम्म त्यस्को प्रभाब नेपालमा परेको थिएन र तिथी नै गते जस्तो प्रयोग गरी नेपाल सम्बत चलाईयो । महिनाको नामाकरण सो महिना अनुसार हावापानी सुहाउने र संस्कृतिको आधारमा, पहिलो अक्षर तोकी बनाईयो, जस्तै ला भनेको महिना, छला भनेको त्यो सम्बतको पहिलो महिना हुन आउँछ ।

कछला 

नेपाल सम्बतको पहिलो महिनालाई करुणामयला भनिन्छ कार्तिक शुक्ल पक्ष प्रतिपदा सूर्योदय बेला भएको दिनलाई न्हूदँ अथबा नयाँ बर्ष भनिन्छ ।

थिंला 

सर्ग थिंगुला, आकासमा धेरै ताराहरू देखिने, आकास छर्लंग हुने महिना भनिन्छ ।

पोंहेला 

पों (असिना) र हिउँ पर्ने जाडो महिना भनिन्छ ।

सिल्ला 

पहिला पहिला बिफरले मानिसहरूलाई सताउँदथ्यो, त्यसैले सितला माईको पूजा गर्दथ्यो, जस्बाट सिल्ला हुन गयो । सो महिनामा सरस्वतिको पूजा पनि गर्दछ । यही दुईवटा मानीबाट सिल्ला बनेको भन्न सकिन्छ ।

चिल्ला 

चिरस्वायगुला, फागु पुणिर्मा, बसन्त ऋतुको आगमन हुने महिना भनिन्छ ।

च्वला 

च्वलापुन्हि, जामाच्वपुन्हि, बालाजुको मेला । त्यो एक दिन मात्र, बर्षको एक दिन नागार्जुन टुप्पा जामाच्व, जहाँ बुद्धको स्तुप राखेको छ र जान दिन्छ । यो कसैको कुल देबताको रुपमा पनि लिईन्छ । त्यसैले च्व भनेको पहाडको टुप्पो हो । त्यसैले जामाच्वला हो ।

बछला 

बिक्रम सम्बतको पहिलो महिना मानिन्छ ।

तछला 

तथागतछला भन्न सकिन्छ, तथागत भनेको बुद्ध हो । बुद्ध सम्बतको पहिलो महिना मानिन्छ । बुद्ध जेष्ठ महिनामा जन्मेको प्रमाणित भएको छ ।

दिल्लाः 

आजकाल दिल्ला भनिन्छ । यो देश भरी रोपाई गर्ने, मुख्य महिना आर्थिक दृष्टिकोणले अत्यन्त महत्वपुर्ण महिना भएकोले देला (दे भनेको देश हो) भनिएको छ ।

गुँला

गुँ भनेको सुनसान ठाउँ, जहाँ पुर्खाहरू बसोबास गर्दछन् भन्ने कथन छ । त्यसैले पुर्खाहरूको सम्झनामा गाई जात्रा, जनैपुणिर्मा जस्तो घर पबित्र गर्ने को रुपमा लिईन्छ ।

त्रँला 

त्रँसी थनिगु लिंग ठड्याउने, त्रँ ईन्द्रको चिन्ह, यो महिनामा ईन्द्रजात्रा गर्दछ ।

कौला 

कौला भनेको केही खाने अथबा भोज खाने महिना याने यो महिनामा दशै पर्दछ ।

ज्योतिष शास्त्र अनुसार सूर्योदय समयमा बार, गते फेर्दछे, महिनाको शुरुवात, बर्षको शुरुवात गर्दछ र यसबेलाको तिथी लाई दिनभरीको तिथी मानी, यही अनुसार चाडको तिथी तोक्दछ ।

जुनसुकै तिथी बिहान, दिउँसो, बेलुका , राति जुनसुकै समयमा शुरु हुन सक्छ । त्यसैले यो दिन भन्न सकिदैन, तर हामी सबै चाड, जन्म दिन, श्राद्ध ईत्यादी सबै तिथीबाट नै गरिन्छ, जस्को लागि दिनको जरुरत पर्दछ । त्यसैले हजारौं बर्ष पहिलेदेखि सूर्योदय समयको तिथीलाई नै दिनभरीको तिथी मानी चाडहरू यही तिथीबाट तोकिन्छ । यसलाई ज्योतिष शास्त्र को ब्यबहारिकता मानिन्छ । तर आजकाल बिहानको लागि बिहानको तिथी, दिउँसो पूजा गर्न दिउँसोको तिथी, राति पूजा गर्न रातिको तिथी लिन थालिएको छ । यो छोडी ब्यबहारिकता अपनाउँ ।

लुनार क्यालेण्डर हाम्रो संस्कृति, समाज लाई नभई नहुने हो । यो समाजमा चलिराखेको थियो, चलिराखेको छ, र चलिराख्नेछ । यो बिगार्न सकिदैन । अहिले पृथ्बीले सूर्यलाई एक चक्का घुम्ने समयलाई एक बर्ष मानिन्छ । बिक्रम सम्बत अनुसार ३६५।२५८६ दिन प्रथम आर्य सिद्धान्त अनुसार एक बर्ष मानिन्छ। तर सूर्य मेष राषिमा पस्ने दिन अथबा दिन रात बराबर हुने दिन २४ दिन अगाडी सरिसकेछ, अथबा चैत्र ४ गते सरेको छ । ईस्वि सम्बत अनुसार एक बर्षको ३६५।२४२५ दिन मानिन्छ । दिन रात बराबर हुने दिन (भर्नल ईक्वीनक्स दिन) मार्च २१ लाई मान्दछ, तर अहिले सो दिन मार्च १७ मा सरेको जस्तो छ । अब सायद एक बर्षको ३६५।२४२४ दिन गरेमा झन नजिक जानेछ ।

बिक्रम सम्बतमा सुर्य एक राशि बस्ने दिनहरूलाई एक महिना मान्दछ । तर हरेक बर्ष त्यही महिनाको दिनहरू २९,३०,३१,र ३२ मा बदल्न सक्दछ । तर ईस्वि सम्बतमा महिनाको दिनहरू तोकिएको छ, सो सूर्य, चन्द्रमामा भर पर्दैन । यो तोकिएको दिन महिना अति सजिलो, र ब्यबहारिक देखिन्छ । यस्ले टेक्नीकल्ली, बैज्ञानिक काममा एकदम फाईदा छ । बिषेश गरेर स्टान्डर तथ्याकं, अचल तथ्याकं बनाई दिन्छ । जस्ले हरेक घडी, मोबाईल, लाय्पटप, कम्प्युटरहरूमा अटोमेटिक तारिख बदल्ने गरी मिलाईन्छ, तर यो बिक्रम सम्बतमा सम्भब छैन, त्यसकारण तोकिएको महिना हुनु अति आबश्यक हुन आउँछ ।

हाम्रो नेपाल सम्बत क्यालेण्डर जस्ताको त्यस्तै राखि, बिक्रम सम्बतमा जस्तै सोलार क्यालेण्डरको रुपमा ३६५ दिनको एक बर्ष हुने गरी, तोकिएको दिनको महिना हुने गरी, महिनाको नाम सोही नेपाल सम्बतको महिनाको नाम राखि, नयाँ बनाई नेपाल सम्बतको सिस्टर क्यालेण्डर जस्तो सहायताको लागि बनाउनु छ । यस्को लागि लिप योर महिना हुनु पनि जरुरी छ । सिल्ला महिना फेब्रुररीमा पर्दछ । लिप योरमा सिल्लामा दिन थप्ने, यदि थपेको दिन र फेब्रुररी २९ एकै दिन पर्‍यो भने, हरेक तारिख तास् मा बदल्न सजिलै संग सकिन्छ । त्यो बदल्दैन, लिप योर दिनले असर पर्दैन । कछलाथ्व प्रतिपदा न्हूदँ अक्टोबर १९ देखि नोभेम्बर १६ को बीचमा पर्दछ । त्यसैले बचिको अक्टोबर ३० लाई कछला १ बनाउनुमा पनि उत्तम देखिन्छ । त्यसैले यदि अक्टोबर ३० लाई कछला १ गर्‍यो भने र मेजर आक्सीस र माईनर आक्सीसमा पर्ने महिना, सबभन्दा लामो दिन हुने महिना, दिन र रात बराबर हुने महिना, सबभन्दा छोटो दिन हुने महिना र पहिलो महिना ३१ को गर्ने, अरू सबै ३० को महिना गर्ने । यसो गरेमा ईस्वी सम्बत भन्दा सजिलो र झन ब्यबहारिक हुन जान्छ । जस्तै

कछला ३१ 

थिंला ३० 

पोंहेला ३१
सिल्ला ३० 

चिल्ला ३० 

च्वला ३१
बछला ३० 

तछला ३० 

देला ३१
गुँला ३० 

त्रँला ३० 

कौला ३१

Source : Najar Ram Maharjan, Kirtipur Sandesh (कीर्तिपुर सन्देश) 

Photo taken from : http://www.sherpaworld.com/list/a/5/1428/39

शङ्खधरया इतिहास मालेज्या

Kashinath Tamot

Research on history of Shankhadhar

Painting : Prem Man Chitrakar

नेपालसंवत्‌या संस्थापक शङ्खधरया मालेज्या जूगु नकतिनि च्यादँ दत। (Posted Tue, 10/28/2008 - 21:19 ) थ्व ज्या नेपाल सरकारं नेसं ११२० कछला १० विहीबार उकथं ईसं १९९९ नवेम्बर १८स शङ्खधरयात राष्ट्रिय विभूति कथं मान्यता ब्यूसेंलि जुल। नेपाली वुद्धिजीवीतय्‌सं शङ्खधरया ऐतिहासिकता प्रमाणित याय्‌त सरकारयात हाथ्या बिल। खः नं खः सरकारं फिया लुँ जुयाः जनताया त्यासा पुलाः संवत् हिलेज्या यात धकाः भाषा वंशावली वःम्ह शंखधर ऊर्फ साख्वायात नेवाःतय्‌सं असीम विश्वास यानाः आन्दोलन यानाच्वंगु मागयात पूवंकाब्यूगु जक खः। स्वयं आन्दोलनकारी व सरकारं नेपालसंवत्‌या प्रणेताया मालेज्या यानाः ऐतिहासिक दसि लुयाः अबले मान्यता ब्यूगु मखु। थज्याःगु अवस्थाय् नेपालभाषाया वाःपति देशय्‌मरु झ्याः शङ्खधरया ऐतिहासिक दसि मालेज्याय् न्ह्यजात। उकी जिं साथ बिया। न्हापा छापे जुयाच्वंगु शंखधर मालेज्या जुल, अले लुल “शंख्वासंवत्”या चर्चा भाजु योगेशराजया सुथां अभिलेख प्रकाश १ (नेसं १११९)स। उगु अभिलेख नं शङ्करमान राजवंशीजुं नेसं १०८३ (विसं २०२०)स पिकयातय्‌धुंकुगु जुयाच्वन। अनंलि लुल जनकलाल वैद्यया राष्ट्रिय अभिलेखालयया वर्णनात्मक सूची “नेपालिक शंखधराब्द संवत्”या चर्चा नेसं ११२१(विसं २०५८)स। हाकनं लुल राष्ट्रिय अभिलेखालयया नेसं १०८८ (विसं २०२५)स पिदंगु “सम्वत् शङ्कुदत्तक”। थुकथं आः मल्लकालया नेसं ७६६, ८२७, ८३०, ८६४या अभिलेखय् शङ्खधरया ऐतिहासिक प्रसंग अभिलेखन जुइधुंकुगु लूगु दु।