दिगुपुजा छु ख:? छाय् दिगुपुजा यायेगु?

डा. रोशन श्रेष्ठ
(Source : Roshan Shrestha Facebook Page)

"दिगु पुजा यायेमा:गु थासय् दिगु पुजा मयात कि झी नेवा: हे मखुत । छाय् धा:सा, दिगुपुजा वास्तवय् झी पुर्खापिनिगु परिश्रम व दु:खया दिं यात हनेगु पुजा ख: । जीवनरक्षाया आधार स्वनिग: धर्तिया पुजा ख: । थ्व पुजाया इतिहास झीगु नेवा:बस्ति गबले दयेकेल अबलय् निसें या इतिहासया निरन्तरता ख: । थ्व मौलिकता झीगु गौरव ख: ।"

पशुबली या दर्शन व मोहनी नख:

Roshan Shrestha· 

Tuesday, September 26, 2017

नेवा: समाज शाकाहारी मखु । ला नयेमा:पिं ख: झी । ला या थी थी नसाज्वलं दयेकेत झी नेवा:त नेपालय् दकलय् न्ह्य:ने ला: । नेवा:तसें दयेकिइगु ला या नसाज्वलं धाल कि नेपा:मि जक मखु हलिमय् ला नइपिं यक्व यक्व मनूतय् म्हुतुइ ई जाया वइ । ला नयेगु ई मुख्य याना नख:चख: ख: । ला नयेत हिंसा याये हे माल । तर जब जब मोहनि नख: वइ, 'पशुबली बन्द गरौ॓' धयागु स: ताये दया वइ । 'मारकाट याये मज्यू' धयागु खँ प्रचारय् वइ । ला नये मज्यू, ला नयेगु हिंसा यायेगु पाप ख: धाइ । थ्व खँ या प्रतिकारय् नेवा:तसें हे ला मन्त कि छ्वयला भुतन मदयेक सम्येबजि गथे नयेगु ले धका न्यना हइ । 'ला छकु वयेक समयबजि' धका म्ये हाले म्वाल ला? धका ध्याचु नका हइ ।

सडक विस्तार पिडित आन्दोलनया चिरफार

भाजु रोशन श्रेष्ठजुया फेसबुक पेजपाखें साभार 

सडक विस्तार पिडित पिनिगु मुद्दा थौं नेवा:आन्दोलनया मू मुद्दा कथं न्ह्यथनेगु जुयाव:गु दु । थ्व पक्षय् छक्व: दुवाला: स्वयेमा:गु दु । नेवा:त कमजोर जुयावंगु, बिस्थापन जुयावंगु वा न्हनावनीगु भय् पिहाँ व:गु खँ झी सकसिनं महशुष यानागु जुल । तर थ्व समस्याया मू हुनि सडक विस्तार मखु । नेवा: समाजया थ:गु हे कमजोरी, अले नेवा: विस्थापनया नीति ज्वंगु आप्रवासी राज्यसत्तां दशकौं दशक न्ह्य:निसें यानाच्वंगु ज्याया छगू लिच्व:जक सडक विस्तार ख: ।

“छिमित विस्थापन याइगु खतरा दु“ धका दशकौं दशक न्ह्यवनिसें धयाच्वंपिं नं दु । झीसं नं इलय् ब्यलय अजा:गु खँ धायेगु यानाच्वना । तर नेवा:समाजया दुर्भाग्य थ्व हे ख: कि, धयाच्वनागु खँ मथूपह मता:पह याना नेवा:तसें हे बेवास्ता याना च्वन । 

गणतन्त्र नेपालय् पृथ्वी नारायणया गुणगान (च्वसू)

गणतन्त्र नेपालय् पृथ्वी नारायणया गुणगान (च्वसू)

राजेन मानन्धर

स्रोत: नेवा: अनलाइन न्युज | २०७२ पौष २६, आइतबार २२:०३:१४


संसारय् गनं गनं अज्याःपिं मनूत नं दइ गुपिं मनू खयाः नं जिपिं मनूमखु धकाः धयाच्वनी, क्यनाच्वनी । अज्याःपिन्सं थःगु महत्व, पहिचानयात ध्याकुंचाय् छ्वयाः थःगु अस्तित्व हे सुं तानाशाह, बारबारियन वा अमनूया दयामायां जक दयावःगु धकाः धयाच्वनी, करपिन्त कनाच्वनी । दँय्दसं थःगु छ्यनय् कःनि सिउम्ह पृथ्वीनारायण शाहया गुणगान यानाच्वनीपिं नं अज्याःपिं हे प्राणीत खः ।

थ्व निद्वःदँया लिखित इतिहास दूगु नेपाः गालय् थी थी वंशयापिं जुजुपिन्सं शासन यानावन । गुलिस्यां थुकियात छाय्पित, गुलिस्यां भज्यंक स्यंकल । नेपाः नेपाः हे जुयाच्वन । थुकिं क्यं नेपाः धइगु देश नेपाः नां दुपिं जातियागु खः अले उमिगु हलिमं च्वछायातःगु विविधतां जाःगु धर्म संस्कृति, विज्ञान व दर्शनया लिच्वः खः । थज्याःथाय् छम्ह निम्ह लोभीपापीतय्सं जुजु जुयागु ढोंग यानाः आततायी रुपं आक्रमण यानाः मिहेनत याये म्वायेक थनया श्री सम्पत्तिइ मोज यायेदइगु  व लुँया सिंहासनय् च्वनेगु लोभ यायेगु तःधंगु खँ मखु । गुलिं सफल जुइ, गुलिं असफल जुइ ।

न्हूदँया हसना

न्हूदँया हसना

शरद कसाः

साभार: सन्ध्या टाइम्स, ने.सं. ११३६ कछलाथ्व १ (वि.सं. २०७२ कार्तिक २६ विहीवाः)


"नेपालभाषाया हे ज्याय् बहनी ज्याझ्वः न्ह्याकाच्वंम्ह छम्ह स्वलाया निंतिं पिहां वनेमाल । लिहां वये धुंकाः ज्याझ्वः न्ह्याकेत प्रशासनं पंगः थन । याकःचिया कुतलं ज्या ताःमलायेवं राजनीतिक संयन्त्रया पासापिंसं छुं याइ ला धकाः आश याःगु नं फिइ लः तयेथें जक जुल । नेवाः जागरण मञ्च, संयुक्त संघर्ष समितिया खँ नं औपचारिकताय् जक लिकुन ।"


थ्व देशय् भिनी मखुत । देय् भिनेत जनता सचेत जुयाः न्ह्यानाच्वनेमाः । देयया दकलय् सचेत धयातःपिं नेवाःत थ्व इलय् अबु दालाय् मदु धयाथें जुयाच्वंगु दु । नेवाःतय्सं थःपिनिगु अधिकारया निंतिं ल्वाये हे मफयावन । हाले हे मफयावन । थ्व इलय् थें नेवाःत कमजोर जूगु सायद, मेबलय् मदुथें च्वं । अथे जुयाः देय्या मू कानून संविधान घोषणा जुलं नं नेवाःत ख्वये ला न्हिले ला जुइमाःगु अवस्था वयाबिल । नेवाःतय्गु कर्मय् नकिं तायेधुंकाः बल्ल होश वल । अले काचाकाचा त्वाःत्वालय् ‘नेवाः स्वायत्त राज्य’ या बोर्ड यखाये हल । न्हिलेगु ला, ख्वयेगु ला ? थ्व ला आलुब्वय् वनेमाःथाय् भुतिब्वय् वनेगु थेंजाःगु ज्या जकं जुल ।

नेवाः नेतृत्व व राज्यया म्हगस

नेवाः नेतृत्व व राज्यया म्हगस 

राजेन मानन्धर

Source :  http://www.newaonlinenews.com

मि च्यानाच्वंगु दु, हि बाः वयाच्वंगु दु, न्हियान्हिथं वःम्ह आन्दोलनकारी थ्वःम्ह आन्दोलनकारी सित धइगु बुखँ थ्वयाच्वंगु दु । देय् न्यंक द्वलंद्वः मनूत प्रहरीया घेरा, निषेधित क्षेत्र व कफ्र्यू तछ्यानाः पिहाँ वयाच्वंगु दु । तर थुखे सछिम्ह नेवाःत थःगु छेँ त्वःताः सतकय् वये फयाच्वंगु मदु, वयाच्वंगु मदु । सतकय् वःपिं आन्दोलनकारी जनजाति, दलित व धर्मावलम्बीतय्गु छगू हे जक न्ह्यसः – ग्व, नेवाःत गन दुरु थौं तक नं मनूतय् ४६सालय् आन्दोलन जूबलय् नेवाःत कुहाँ वःगुबाखं कने मगाःनि । मेपिन्सं धाःसां मधाःसां स्येंस्यें वयेक मस्तय्त बाखं कनाजुइ – नेवाःत कुहाँ मवःगु जूसा पञ्चायत क्वःमदलीमखु । बाखनय् न्ह्यागु कंसां थौंया यथार्थ थ्व हे खः कि नेवाःत छुं कथंया आन्दोलनय् नं सतकय् मदु – न भाषिक अधिकारया आन्दोलनय्, न धर्म निरपेक्षताया आन्दोलनय्, न जातीय पहिचान सहितया संघीय राज्यया आन्दोलनय् । लिमलाः धाःसा जात्रा पर्वय् व भ्वजय् मनूत उतिकं खनेदइ, तर अधिकार फ्वनेथाय् मदु । अनुसन्धानया विषय जुयाबिउगु दु नेवाःत आः, थःगु न्हाय्च्वकाया क्वसं न्हियान्हिथं अज्याःअज्याःपिं आन्दोलन याःवयाच्वंगु दु गुम्हस्यां नीन्यादँ न्हयःतक अधिकार धइगु हे मसिउ । कर्णालीया खय्त निसें मेचीया किरातत तकं थःथःगु माग ज्वनाः संविधानसभायायात घेरेयाःवयाच्वन, पुलिसया कथि, लःया फोहरा जक मखु टियर ग्याँस व गोली तकंया परवाह मयासे संविधानय् थःगु माग पुवंकेमाः धकाः ज्यानया बाजी तःवयाच्वंगु दु, तर नेवाःत धाःसा गनं मदु ।

नेवाःतय्त छुं हे म्वाःला ? छगू दृष्य । वंगु जुलाई २६ सनिलया ५ः०३ बजे न्हू बानेश्वरया तबालागु लँ । जनजातिया आन्दोलन क्वचाल । नेवाः स्वायत्त राज्य संघर्षसमितिया नायः राजभाइ जकमि व नेवाः संघया अध्यक्ष मनराजा शाक्य न्हिम्हस्यां बँय् लायातःगु क्रमश ह्याउँगु ध्वाँय् व नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः समितिया ब्यानर (आः थ्व संघर्ष समिति मखयेधुंकल) छगू छगू थम्हस्यां लछ्यात, ब्यकुंच्यानाः लिहाँ वल । मेपिं सुं छम्ह हे नेवाःत अन मदु । धन्य मनू मदुगु ध्वाँय्यात नं आयोजक अपाय्मछिकूगु थाय् व सतकय् बिल । थ्व हे खः झीगु यथार्थ – चाकुसां, पालुसां, खायुसां झीगु । नेवाःतय्गु पार्टी धयातःगु नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया न्हापांनिसें नेवाः राज्य मुद्दा मजू । झिंन्यागू भिंखुगू ततःधंगु धयातयागु संस्थात जानाः दयेकातःगु नेवाः स्वायत्त राज्य संघर्ष पार्टीया न्ह्यबसा जक खः । ज्या यानाः स्वयाः ज्या मयासे चर्चाय् वइगु नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संस्था धयातःगु नेवाः देय् दबू विघटन जूगु औपचारिक समाचार मवःनि, न उकिया कार्यसमितिया दुजः, सल्लाहकार व संरक्षकतय्सं सामुहिक आत्महत्या यात धइगु हे गनं न्यनेदत,तर नेवाः देय् दबू थ्व संक्रमणकालय् गनं खनेमदु । अले मेमेगु संस्था ले ?  देय् दबूया चुनावय् थः पार्टीया उम्मेदवारयात अध्यक्ष त्याकेमाः धकाः जक म्वानाच्वनाया दसिपौ क्वखायाजूपिं नेवाः संस्थात नं थ्व इलय् गनं पिलू मवः ।छकः ला रंगशाला थ्वःगु हे खः । समय्बजि नयेत वःपिं सां हाकुपतासि ब्वयेत वःपिंसां लखौंलख नेवाःत छकलं वयाः ह्यांगु नेवाःराज्यया ध्वाँय् ब्वयेकूगु हे खः, ब्वय्कूपिन्त स्वयाः लापाथाःगु हे खः । अथे याना धइगु छु धकाः हे मसिउपिं खः उपिं दक्व धकाः धायेगुसा खँ मेगु हे । मखु धइगुसा पहिचान सहितया नेवाः राज्य माः धकाः हे रंगशालाय् गनं गनंनिसें न्यासिवयाः व निभालय्दंवःपिन्संछकः ला नेतृत्वयात ग्व ध्वाँय् ब्वयेकागु नेवाःराज्य धकाः नं न्यनेमाःगु खः, नेवाः राज्यया सास क्यं कि लास क्यं धकाः सः तयेमाःगु खः । धाथें थुलि हे ला राजधानीइ च्वनाच्वनापिं झी दकलय् आर्थिक, साँस्कृतिक ल्याखं सम्पन्न अले दकलय् शिक्षित व राज्य श्रोतय् पहुँच दुपिं नेवाःतय्गु हैसियतरुशायद दकलय् न्हापां हे जुइ जिं परोपकार स्कुलया बइगः हलय् दिलिप महर्जनजु नकतिनि नकतिनि पिहाँझाःबलय् छम्ह नेवाः न्ह्यलुवां नेवाः जनसेना दयेकेगु अले नेवाः राज्य दयेकांत्वःतेगु धकाः भाषण याःगु ९जिं लेख छपु नं च्वयागु खः २००३।०४।११य् “नेवाः जनसेना, जातीय स्वायत्तता व माय्बिलिचा” नांगु० । खुप लापाथाःगु खः अबलय् दर्शक दीर्घां, जनतायात माःगु थ्व हे खः धकाः ला जुइ नि । छगू दशक पुल, सुनां नं नेवाः जनसेना दयेके धाःम्हसित ग्वम्ह जनसेना तयार जुल धकाः तकं न्यन लारु अथे मन्यंगुलिं हे नवानाजुइपिं यक्व दयावइगु खः झीगु समाजय् । प्याःचाःपिन्त लः बिइ धाइपिं, पित्याःपिन्त नसा बिइ धाइपिं म्हगसया बन्जातय्गु छगू रंगमञ्च खः थ्व नेवाःतय्गु समाज । अथे जुयाः हे न रंगशालय् अपाय्जि नाटक यानाया छुं रस दत, नबसन्तपुलिइ पुष्पकमल दहालयात नेवाःराज्यया घोषणा याकाया छुं फल दत । घोषणा याःपिनि थःथःगु लँपु ल्यल, नेवाःतय्सं ठेक्काकयातःगु धइगु वं नवाःसां थ्वं नवाःसां लापाथानाबिइगु जक । व निगुलिं ज्याझ्वःया उलिमछि नेवाः आयोजकत अबलय् ला कन्हय् हे नेवाः राज्य वइथें गःपःया हिनू ततपुइक हालाक्यंगु खः तर उमिसं वयां लिपा नेवाः राज्य हये थज्याःगु सिन्का छपु नं उखेया थुखे मयाः । उकिं थौं उमित नेवाः राज्यया संभावना मदयेधुंकाः न भचा ग्लानिया महशुस जू, न अबलय् मखुगु लँ क्यनेलात धकाः जनतायाथाय् वयाः क्षमा फ्वं वः, न त छकः सां न्हू बानेश्वरय् वनाः हाः वनेत इनाप यात ।

दलितत, थारुत, मधेसीत व जनजातित अपाय्सकं आन्दोलन यानाच्वन नं नेवाःत कुम्भकर्ण हे जक जुयाच्वन । अबलय् करारया जागिर नःपिं थें करार दतले ज्या यात, करार सिधयेवं थःथःगु लँय् वन, आः मेगु जागिर माःजुल । उपिंला थः बरमू नेतातय्गु अबलय्या पोलिटिकल हाइट

थकायेत नेवाः राज्यया नारा माःगु जुयाः उमिगु व वातारण दयेकेत थनया नेवाःतय्थाय् वयाः जिमि बरमू नेतातय्सं छिमित माःगु नेवाः राज्य हयाबिइगु धाल धकाः ह्ययेकःवःपिं जक खः धइगु झीसं आः थुल । उपिं दक्व थौं भचा हे मछा मजुसे, थम्हं नवानागु शब्द प्रति भचा हे जिम्मेवार मजुसे, जिमिसं थ्व जनतातय्त उलिमछि चाकुगु माकुगु खँ ल्हानाः ध्वंलानागु दु धइगुया एहसास हे मजूथें लँय्, चुकय् क्वथाय् दंवयाच्वंगु दु सिँन्हाय् छुनाः । छाय् मवइरु उमिसं सिउ, नेवाः जनता थः नेतायात प्रश्न यायेगु आँट यायेमफुपिं, हिन्दू महाराजतय्गु तुति भ्वपुइथें व्यक्तिपूजा जक यानाच्वनीपिं खः धकाः । मतिइ वइ आः, गज्याःपिं नेतातय्गु खँ न्यनाः नेवाःराज्य धकाः म्हगसय् खनेलात, अले गज्याःपिन्त थःगु आदर्शया ब्वहलय् तयाजुइलात खनी धकाः ।

थथे जितः जक मखु औसत सचेन नेवाःतय्त जुयाच्वंगु दइ ।थव हे खः थौं नेवाःत सतकय् मथ्यंगुया कारण । न्हापां लासुं नेवाः नेतां नं नेवाः राज्य वइतिनि लाकि वइमखुत धकाः धाः वये छाःगु मखु । हानं न्हूगु परिस्थितिइ नेवाः राज्य वइमखुगु अवस्थाय् झीसं छु यायेगु धकाः सुं नेतातय्सं थःगु बिचाः हे न्ह्यने तये नं फूगु मखु । ततःधंगु धयाच्वनागु नेवाःराज्ययात कयाः दयेकातःगु संस्थातय्सं १६बुँदे सम्झौता लिपा वःगु अवस्थायात कयाः थ्व पाय्छि खः लाकि मखु, छाय् थज्याःगु सम्झौता याना धकाः नं हाःगु मन्यनानि  न्ह्याथाय् न्ह्याक्व ततःधंगु खँ ल्हाःसां सछिम्ह मनू ममुनीगु छगू कोणसभा याःसा दर्जनौं मनूत मञ्चय् च्वनेदयेमाः धकाः धयाजुइ, तर उमि जनतालिसें छुं कथंया नं स्वापू दयाच्वनीमखु । जनतां उमिगु खँ मन्य धइगु अज्याःगु संस्थां ज्याझ्वःयाइबलय् मनूत मुनेमफूगुलिं हे संकेत क्यं । चाहे धर्म निरपेक्षताया सवालय् जुइमा वा १६ बुँदे सम्झौतां दयकूगु न्यागू वा खुगू प्रदेशया सवालय् जुइमा वा ध्वंचिया न्यकू जुइधुंकूगु नेवाः राज्यया सवालय् जुइमा । सुनां नं छुं खँ तयाच्वंगु मदु, सतकय् मुनाच्वंगु मदु । थथे जुइगुया कारण नं नेवाः नेतृत्वया अकर्मण्यता बाहेक मेगु छुं मखु ।

नेवाः राज्य घोषणा यासांनिसें नेवाः राज्य गपाय्धं जुइमाः धकाः, नेवाःतय्गु थ्व आदिभूमियात गथेयानाः धाथेंगु नेवाः राज्य दयेकेगु धकाः, अले नेवाः राज्यया श्रोत, अवसर व चुनौति छु छु जुइ, हानं झीसं नेवाः राज्य वयेवं मालीगु जनशक्ति गन गुलि दु धकाः गनं सुनां नं ममाः । अथे धइगु झी नेतातय्सं कन्हय् नेवाः राज्य कुतुं वलकि चीफ मिनिस्टर जि जुइ दयेमाः धकाः द्वहँया लिउलिउ वनेगु बाहेक तात्विक व ठोस ज्या छुं मयाः । थुकिं क्यं – उमि हे नेवाः राज्य वइ धइगु विश्वास मदु । अझ जुइफु उमि नेवाः राज्य हयेगु छुं योजना हे मदु ।

नेवाः सम्भ्रान्त वर्ग दुने नेवाः राज्य म्वाः, जग्गा मियाः वा बालं तयाः च्वंसा गाः धाइपिं छपुचः मदुगु मखु । अथेसां नेवाःत दक्व संघीय राज्यया विरोधी वा नेवाः राज्य म्वाःपिं धइगु नं मखु । माः धायेमाःपिन्सं अले झीत नु धायेमाःपिन्सं म्हुतुइ पाकां सुयाबिसेंलि सामान्य नेवाःत न्ह्यःने वनेगु अवस्था मवल । नेतृत्व धइगु माःगु हे थज्याःबलय् । थौं नेवाः राज्यया सःतये माः धकाः

वाःचायेकाच्वंपिं नेवाःत छम्ह सक्षम नेतृत्वया अभावय् आतांपातां च्वनाच्वंगु दु । थज्याःगु खँ धइगु याकाःबाकलं यानां जुइगु मखु, मनू मुनेमाः, सक्षम व सबल नेतृतवया परीक्षा थज्याःबलय् हे जुइगु खः । यथार्थ ला थ्व हे जक खः कि थौं नेवाःतय्त नेवाः राज्य माल धकाः धयाबिइम्ह छम्ह नेता जक मालाच्वंगु दु – नेवाः राज्यया सवालय् पुलांगु पुस्ता व न्हूगु पुस्ताया न्ह्यपुइ बुयावयाच्वंगु अल्याख न्ह्यसःया लिसः बिइफुम्ह, नेवाः राज्य वा नेवाःतय्त नेवाःतय्गु पहिचान माः धइगु खँ ध्वाथुइका बिइफुम्ह अले नेवाःतय्गु नुगलय्

नेवाः राज्यया मालाबुलाया भाव स्वचाकाः सतकय् तक यंकेफुम्ह । नेतृत्वया नामय् हद स्वयाः नं क्वह्यंपिं अवसारवादीतय्त क्वबियाजुयागुया फल थौं हरेक नेवाःतय्सं भोगेयायेमालाच्वंगु दु । सदियौं निसें न्हयाबलें मेपिनिगु शासनया भार क्वबियाः प्रजाया हैसियतं च्वय् वनेगु छगू मौका इतिहासं झीत बिउगु खः । तर झी हे नेतृत्वया असक्षमतां वा तछ्यानाः धायेगु खःसा नेवाः नेता धकाः धयाच्वनापिं लेन्दुप दोर्जेतय्गु दुनेया धाथेंगु उद्देश्ययात झीसं थुइके मफुगुलिं थःत उपिं विरुद्ध हे दनाः सां वा मेम्ह नेतृत्व तयार यानाः सां नेवाः

राज्यया लागि ल्वायेगु वातावरण दयेके मफुत । गुकिं यानाः थौं लिम्बू, राइ, तामाङ, थारु मगर, गुरुङ इत्यादित थःगु आदिभूमिया लागि प्राण तकंया आहुति यानाच्वंबलय् झी जात्रा स्वयेथें झ्यालं जक स्वयाः थःगु तज्याःगु कर्मयात दोष बियाच्वनेमाःगु दु । थुकियात झीसं ल्वःमंसां आः वइगु पुस्तां ल्वःमंकीमखु, थुकिया ल्याचाः याइतिनि, अवश्य याइतिनि ।

पृथ्वीनारायण शाहं पित्युंपिं इसाई नेवाःत माला वनाबलय्

पृथ्वीनारायण शाहं पित्युंपिं इसाई नेवाःत माला वनाबलय् 

Also read 

http://rajshrestha2002.blogspot.com/2014/01/blog-post_9406.html

Source : http://www.newaonlinenews.com/

 

डिसेम्बर २२ शनिवाः खुनु सुथय् ६ः४५ ताः इलय् जि गयावनागु टाटा सुमो गाडीं ये“देय् त्वःतल । दथुइ लाःगु डा“डाका“डा चीकुचीकु जुजुं छुं ई लिपा भिमफेदी बजारय् थ्यन । मल्लकालिन इलय् ये“ व भारतया दथुइ वये वनेगु ल“पुइ लाःगु भिमफेदी बजारय् उलि चहलपहल मदु । १०ः३० ताः इलय् हेटौडां थ्यंकाः ज्यःना यायेगु होटेलय् गाडी दित । ज्यःना यायेधुंकाः गाडी वीरगंज स्वयाः ब्वा“य् वन । १०ः३० ताः ईपाखे गाडी बीरगंज थ्यन । बीरगंजय् छुं ई चाःहुलेधुकाः टांगाय् च्वनाः बोर्डर पार यानाः रक्सौल थ्यंका । लिपा बेतिया वनेगु बस मालेत जुया । बेतिया रक्सौल ४० किलोमिटर तापाक्क च्वंगु सहर खः । थ्व शहर विहारया चम्पारण जिल्लाया सदरमुकाम नं खः । बेतिया वनेगु बस दयेवं १ ताः इलय् बसय् च्वनाः बेतियापाखे वना । अथेहे छगुत्या घण्टाय् जि गया वनागु बस सुगौली सहरय् थ्यन । सुगौली नेपाःया ईतिहासय् महŒवपुर्ण थाय् कःघानाच्वंगु दु । सुगौलीहे नेपाः व इष्ट इन्डिया कम्पनीया दथुई इं.स. १८१६ स सन्धि जूगु खः, गुकिं यानाः नेपाः व अंग्रेजया निद“ तकया युद्ध दित । थुुुगु सन्धियात नेपाःया धयातःगु दु । थुकिं हे यानाः नेपाःया आः लिपांगु ईया सीमाना कायम जुल । सुगौली सन्धिं यानाहे नेपाल बच्छि धइथें भुभाग त्वःतेमाल । सुगौली सहर खनाः जिगु मन अशान्त जुल । सुगौली सन्धिहे यानाः काजी अमरसिंह थापा विरक्त जुयाः सिलुतीर्थय् वनाः च्वंवंगु खः । धात्थेंहे न्ह्याम्हं नेपाःमिया नितिं सुगौंली सन्धि दुःखदायी खः । सुगौली १८–१९ किलोमिटर ति गाडी न्ह्याः वनेधुंकाः बेतिया थ्यन । बसं कुहां वयाकथं जिं प्यखेरं मिखा ब्वया । बेतिया बारे जिं नेपाःया इतिहासय् आपालं ख“ न्यनागु दु । पृथ्वीनारायण शाहया कान्छाम्ह काय् बहादुर शाहं बेतियाय् हे निर्वासित जीवन हनेगु खः । पृथ्वीनारायणया अभियानयात अझ व्यापकरुप बियाः तःधंगु भुभागयात नेपालय् दुथ्याकेगु ज्या थ्वहे बहादुर शाहं याःगु खः । तर उबलय् नेपाःया दरवारय् जूगु षडयन्त्रया नेपाःया दरवार जूगु षडयन्त्रया शिकार जुयाः बहादुर शाह बेतिया निर्वासित जुइमाल । बेतियाय् थ्यनेधुंकाः नये पित्याःगुलिं छगू पसलय् दुहा“ वना । पसलय् बजि व ला खना । भारतया मेमेगु थासय् खनेमदइगु बजि खनाः जितः लय्ताः वल । देसं निकालवास जूपिं नेवाः पुर्खा थन बजि संस्कृति हःगु जुइ धकाः अनुमान याना । बेतियाय् ताः इलंनिसें क्याथोलिक इसाईतय्गु बेतिया मिसनं ज्या यानाच्वंगु दु । बेतिया मिसनया स्थापना ई.सं. १७४५ डिसेम्बर ७ स फादर जोसेफ मेरी व ल्हासाय् बप्तिस्मा काःम्ह नेवाः क्याथोलिक इसाई माईकलं याःगु खः । पसलय् वनाः नयेपित्याःगु तंकेधुकाः जि चुहडी वनेत माईक्रोबस पार्क पाखे वना । माईक्रोबस गयाः छुं ई प्रतीक्षा याना । १०– १५ मिनेट ति पीधुंकाः नं बस मन्ह्यागुलिं ड्राईभरयाके छाय् बस मन्ह्याकूगु धकाः न्यनाः । वं वस जाल धाःसा तिनि चुहडी वनेगु, ४ म्ह पेसेन्जरया ध्यबा ला बसपार्कय् हे बुझे यायेमाः धकाः धाल । ४ ताः ई जुइधुंकूगुलिं जिं उखुन्हु चुहडी मवनेगु क्वःछिनाः वसं कुहां वया व सत्तिक च्वंगु लजय् वना । कन्हय् खुन्हु सुथय् ८ ताः इलय् चुहडी वनेत बसपार्कय् वया । अन छगः माईक्रोबस ध्वदुल । तर पेसेन्जर मदु । ड्राइभर बस जाल धायेवं जक चुहडी वनेगु, २ म्ह जक पेसेन्जर ज्वनाः वन धाःसा थःपिं घाटाय् लाइगु दुःख प्वंकल । बरु वयात पेसेन्जर मदुसां पूरा सीटया भाडा बिल धाःसा वनेगु ख“ धाल । डिसेम्बर महिना ख्वाउ“फय् वइगु ई । पेसेन्जरत दइगु उलि सम्भावना मदु । थुकियाहे दथुइ जिं बच्छि सीटया ध्यबा पुलेगु धया । मेम्ह पेसेन्जरं नं बच्छि सीटया ध्यबा पुलेत मन्जुर यात । जिं ला ७ म्ह पेसेन्जर बराबरया ध्यवा पुलेमाःगु जुल । अले माईक्रोबस चुहडीपाखे वन । अथेहे ९– १० किलोमिटर उत्तर–पश्चिमय् गाडी न्ह्याः वनेधुंकाः चुहडी गां थ्यंकः वल । चुहडी गामय् क्याथोलिक चर्च दुगु थासय् गाडी दिकेत धया । ड्राईभरं क्याथोलिक चर्च सत्तीक गाडी दिकाबिल । माईक्रो बसं कुहां वयाः जिं चुहडी गामय् पलाः तयाः । चुहडी गां वहे गां खः, गन पृथ्वीनारायण शाहं देश निकाला याःपिं नेवाःत आः नं च्वनाच्वंगु दु । १७ फरबरी १७६९ खुन्हु पृथ्वीनारायण शाहं निस्कासन याःपि इसाई नेवाःत थुुगु थासय् थ्यंकः वःगु खः । जि चर्चया गेटय् घौपलख दना । जिं छम्ह मनू चर्चाया कम्पाउण्डं पिहां वयाच्वंगु खना । जिं वयात चर्चया फादर नापलाका बीत धया । वं जितः दुने यंकाः चर्चया फादर पंकजनाप नाप लाकाबिल । जिं चर्चया फादर पंकजयात करिव २४४ द“ न्ह्यः जिमि जातिया मनूत मालेत वयागु ख“ कना । वय्कः जिगु ख“ व न्यनाः तसकं लय्ताल । वय्कल नुगः ह्वयेकाः जितः लसकुस यात । वय्कलं थःपिं थुगु चर्चय् न्हू नियुक्त जुयाम्ह जुगुलिं चर्चया ईतिहासया बारे आपालं ख“ मस्यूगु इतिहास बांलाक्क अध्ययन यायेगु ख“ नं धयादिल । वयकलं उघ्रिमय हे जितः नेवाः जातिया मनूत नाप लाका बिल । जिं वय्कलं नाप लाकाब्यूपिं मनूत नाप म्हसिका कालबिल याना । इपिं जितः खनाः तसकं लय्ताल । जिं इपिं नेवाःतय्गु ख्वाःपाः दुग्यंक स्वया । औसत रुपं विहारित थें खनेदु । इमिसं भोजपुरी भाय् न्ववाइगु । फादरं जितः छुं नयेत इनाप यानादिल व छगू कप क्वाःगु च्या न्ह्यःने वल । चुहडी गामय् नेवाःतय्त ‘भाजु’ धइगु जुयाच्वन । नेवाःतसे नं थःगु नाया ल्यूने ‘भाजु’ धकाः तयेगु जुयाच्वन । अनया भाजुपिं तसकं हे शिक्ष्ँित । गुलिं भाजुपिं डाक्टर, इन्जिनियर, प्रोफेसर जुइधुंकल । थौकन्हय् चुहडीइ २५० म्ह नेवाःत बसोवास यानाच्वंगु जुयाच्वन । आपालं भाजुपिं देय्या थीथी थाय् गथेकि पटना, दिल्ली, कलकता, इलाहावाद, टाटानगरय् बसाईं सरे जुयाः च्वंवनेधुंकूगु जुयाच्वन । आपालं भाजुपिं विदेशय् नं दु । छुं ई चर्चय् च्वनेधुंकाः जि नेवाःतय्गु वस्तीई चाःह्यू वना । उगु बस्तीइ छुं नेवाः ख्वाः नं खना । छिकपिं नेवाःत खःला धकाः न्यना । इमिसं थःपिं नेवाःतहे जूगु ख“ कन । जिं नं जि ये“य् वयागु व नेवाःहे खः धकाः धासेलिं इपिं तसकं लय्ताल । इमिसं तत्काल जितः छम्ह मनू नापलाके यंकल । अन जिं अथेहे ७१ द“ ति दुम्ह ज्याथम्हसित खना । वय्कलं जि नेवाः धकाः सिसेलिं जितः नेवाः भासंहे जा नयेगु लाकि मरि नयेगु धकाः न्यनादिल । जि तसकं लय्ताः वल । निसः द“ लिपा नं थ्व गामय् नेवाः भाय् ल्यनाच्वंगु जुयाः जि तसकं लय्ताया । नेवाः भाय् ल्हाःम्ह उम्ह मनूया नां डेनिस लोरेन्स भाजु जुयाच्वन खनी । जिं धया कि थुगु थासय् नेवाः भाय् म्वानाच्वंगु दनि लाकि मदु धकाहे जिं ये“य् नं निसें वयाः स्वः वयागु खः । आःतक नं नेवाः भाय् म्वानाच्वंगु खनाः तसकं लय्ताः वल । डेनिस लोरेन्स रिटायर्ड शिक्षक जुयाच्वन खनी । जितः वय्कःया परिवार तसकं हनाबना तल । मस्तसे नं जिगु तुति भागि याःवल । जितः डेनिस लोरेन्सया छे“जः पिसं छुं दिन अनच्वनेत इनाप यात, तर ई मदुगुलिं च्वनेमफुत । जि विदावारी जुयाः पिहां वया । जिं नेवाः मिस्त नं आपालं खना । इमिसं न्हासय् फुली छुनातःगु खना । जिं इमित धया ये“य् ला नेवाः मिस्तसे फुलिं छुइमखु । जिगु ख“ न्यनाः इपिं अजूगति चाल । चुहडी गामय् नेवाःत गथे यानाः थ्यन धइगु ख“ सीकेत झीसं इतिहासया छगू कालखण्ड अध्ययन यायेमाः व कालखण्ड खः – ‘मल्लकाल’ इं.सं. १२०० निसें १७६८ तक स्वनिगलय् थीथी मल्ल जुजुपिसं शासन यात । थुगु ईयात मल्लकाल धकाः धाइ मल्लकालय् हे स्वनिगलय् च्वंपिन्त प्रभु येशूया बारे न्यनेगु मौका दत । मल्लकालय्हे विदेशी मिसनरित वयेगु याःगु खः । तर मल्लकालय् गुलिं नं विदेशी मिसनरित वल, इमिगु गन्तव्य नेपाः मखु । यदि स्वनिगः धइगु भारत व चीन दथुईया व्यापारिक ल“पुई मलाःगु खःसा थनया मनूतसें आपालं ई लिपा तिनि येशूया सुसमाचार बारे सीके फइगु जुइ । उगु इलय् विदेशी मिसनरीया गन्तव्य छाय् नेपाः जुल जुइ, थ्व ख“ झीसं सीकेमाः । १८ गूगु शताब्दी सुरुपाखे इटालिइ थ्व हल्ला न्यन कि संसारया पल्लि तिब्बतय् आपालं इसाईत भड्के जुयाच्वन व इमित आध्यात्मिक मार्गदर्शन बीपिं सुं नं मदु । उकि रोमय् १७ मार्च १७०३ स चर्चमा उत्तराधिकारीपिसं थ्व ज्या प्रिन्सिननो प्रोभिन्स कान्ग्रिग्रेसन अफ प्रोपागाण्डा’ यात लःल्हात । तिब्बतय् सम्पर्क विहिन जुयाच्वंपिं इसाईतय्त सम्पर्कय् हयेगु व तिव्वतय् सुसमाचार न्यंकेगु जिम्मा उकियात बिल । अले थ्व १६ गुगु शताब्दीइ हे जेसुइत मिसनरीतसे तिव्वतय् वनेगु असफल कुतः याःगु खः । तिव्वतया सिंगात्सें लिहा वयेगु झ्वलय् जेसइत मिसनरीया जोवा ग्रेवाल सन् १६२८ स नेपाः वःगु खः । व नेपाः वःम्ह न्हापांम्ह यूरोपियन खः । व नेपँः वःबलय् जगज्योति मल्ल ये“या जुजु जुयाच्वंगु खः । अथेहे सन् १६६१ स जेलुइत मिसनरीत ग्रुब्बर व डोरविल प्रताप मल्लयात नाप लानाः छगु दुरबीन व छुं गणितीय सामग्री द्वहलपा बिल । छम्ह इटालियन केपुचिन फादरपिनि पुचः ५ मे १७०७ खुन्हु तिब्बत थ्यन । इपिं २१ फरवरि १७०० खुन्हु ये“य् थ्यंकः वःगु खः । तिव्बतय् इमिसं सुसामाचार प्रचारया ज्या यात । ल्हासय् उबले नेवाः व्यापारित नं च्वनीगु । केपुचिन फरापिसं ल्हासाय् नेवाःतय्गु दथुइ नं सुसमाचारया प्रचारया ज्या यात । सन् १७२ पाखे दकलय् न्हापां ७ म्ह नेवाःतसे ल्हासय् वप्तिस्मा काल । ल्हासय् ४ अक्टोबर १७२६ खुन्हु चर्च अर्पण समारोह जुल । इं.सं. १७१७ स क्याथोलिक फादरपिनिगु छगू पुचः स्थायीरुपं हे च्वनाः सुसमाचार प्रचार यायेत ये“य् वल । सन् १७२१ स तिव्वतं फादर डेसिडेरी नेपाः वल । वं जुजु भूपतिन्द्र मल्ल नापलात । लिपा फादर होरसं इं.सं. १७३२ स ख्वपय् मिसन भवन दयेकाः सुसमाचार प्रचारया ज्यात । सन् १७१५ निसे थीथी केपुचिन फादरतय्सं स्वनिगलय् नेवाःतय्गु दथुइ ज्या यात । जुजु जयप्रकाश मल्लं सन् १७४२ स ये“या वटुत्वालय् छें व क्यब नापं बियाः मिसन भवन चायेके ब्युगु खः । मल्लया जुजु राज्य प्रकाश मल्लं तंगः हितिइ छखा हे“ व क्यन नापं याके व्यूगु खः । लिपा सन् १७४५ स ल्हासाया प्रशासनं इसाई मिसनरीतय्त निस्कासन यात । इपिं ये“य् भेला जुल । स्वनिगलय् च्वंपि आपासिनं येशुयात विश्वास यानाः बप्तिस्मा नं काल । २४ मार्च १७६० स वटु त्वालय चर्च भवन अर्पण ज्याझ्वः जुल । थुगु चर्चया नां ब्ककगउतष्यल या यगच बिमथ खः । थ्व चर्च नेपाःया न्हापांगु चर्च खः । लिपा यल व ख्वपय् नं चर्च भवन दयेकल । सन् १७१५ निसें १७६९ तक नेपालय् नेवाःतय्गु दथुइ ज्या याःपिं केपुचिन फादरत थ्वय्कःपिं खः – फादर जोन फ्रन्सिस, फादर डोमिनि, फादर सेराफिस्, फादर फ्रान्सि अन्तुनी, फादर जोआकिम, फा. बिम्स, फा. फ्लोरियन, का वनेडिक्ट, फा. ट्रोन्कीनीलउस, फा. फन्सेटनटोन तिव्वत व नेपालय् ज्या याम्ह फादर ट्रान्नीलिउसया मृत्यु २० जुलाई १७४५ खुन्हु यलया मिसन हाउसय् जूगु खः । नेपालय् विदेशी मिसनरीतय्गु पुरथ ज्या सुसमाचार (गास्पेल)या प्रचार यायेगुया लिसें विरामीतय्गु निःशुल्क उपचार यायेगु, सीपिं मस्तय्गु दाह संस्कार यायेगु खः जनताया आवश्यकता कथं सामाजिक ज्या यायेगु खः । स्वनिगलय् सन् १७५९ तक विदेशी मिसनरितसें पंगः मवयेक ज्या यात । तर पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिगः त्याकेधुंकाः नेवाः इसाईतय्त देय् त्वःता वनेत बाध्य यात । सुरुइ ला पृथ्वीनारायण शाह नं विदेशी मिसनरित खनाः तसकं प्रभावित जूगु खः । विदेशी मिसनरीतसें याःगु सामाजिक ज्या वं बालाक्क हे स्यू । नुवाकोट राजधानी जूबलय् वं नुवाकोटय् सःतूगु नं खः । तर जनशक्तिया अभावं अन ज्या याः वने मफुत । तर ये“या जुजु जयप्रकाश मल्लया पौ पिदेशी मिसनरीमार्फत वसेंलि अंग्रेजत सिन्धुलीगढीइ वयाः आक्रमण याः वःगु तं प्वंकेत विदेशी मिसनरीत लिसें इसाई नेवाःतय्त देस निकाला याःगु खः । नापं किपूया जनतायात न्हाय् ध्यनाः अमानवीय ज्या याःगुली इसाईतय्गु छगू प्रतिनिधि मण्डलं अथे मयायेत धाःबलय् पृथ्वीनारायण शाह झन् हे तं चाल । अन्ततः ५ म्ह विदेशी मिसनरीलिसें १४ गू परिवारया ६२ म्ह इसाई नेवाःत सन् १७६९ फरवरी १० तारिक खुन्हु स्वनिगः त्वःता वनेत बाध्य जुल । इपिं हाकुगु“ पुलाः औल ल्वय् पुनेयःगु चितवनया गु“ नं पुला सन् १७६९ फरवासी थ्यंकूगु खः । –

 नरेश दुवाल (नेपाल कल्चर डटकम पाखें भाय् हिलाः न्ह्यब्वया)

नेवाः राज्य मयः पिंसं नेवाः थर छाय् तयेगु ?

नेवाः राज्य मयः पिंसं नेवाः थर छाय् तयेगु ?

प्रवल श्रेष्ठ

(भाजु प्रवल श्रेष्ठया थ्वः च्वसु नेपाल भाषाया न्हिपौ ‘सन्ध्या टाइम्स’य ने.सं. ११३५ गुंलागा २ (अगष्ट ३१, २०१५) पिहां वगु खः ।  )

Photo Credit : Facebook.com

न्हूगु पुस्ताया नेवाः त धाथें लज्या मचाःपिं हे खः धकाः प्रमाणित याइगु छत्वाः खँ –‘जि नेवाःखः तर जितः नेवाः राज्य म्वाः । जितः जिगु नेवा: राज्य मखु ब्याक्क नेपाः देय् माः’ जुया बिउगु दु थौंकन्हय् । थथे धाइपिंत भिक्षु सम्यक सम्बोधि प्राणपुत्रं लिसः बियाविज्याःगु दु –

अथे खःसा थथे धाःसा गथे जुइ ?
जि नेपाःमि खः जितः नेपाः म्वाः ।
जि हिन्दू खः जितः हिन्दू धर्म म्वाः ।
जि ब्रम्हू खः जितः ब्रम्हूया अस्तित्व म्वाः ।
जि मिसा खः, जित: मिसा सुरक्षा म्वाः ।
जि मचा खः, जितः भविष्य म्वा ।

भिक्षु सम्यकं च्वयया लिसः या माध्यमं ‘जि नेवाः खः तर जित: नेवा: राज्य म्वाः’ धाइगु धापू असंगतपूर्ण खः, थुकी विरोधाभाष दु धकाः छर्लङ्ग कनाबिज्याः गु दु । 

आदिवासी जनजाति मुलवासीतय्गु मंका आन्दोलन व ऐक्यबद्धता -यालीतय्गु दथुइ मेमेगु समुदायया ल्याय्म्हतलिसे थःथःगु समुदायया समान अधिकार प्रापत यायेगु अभियानय् उच्च आँट व साहस सहित सहभागी जुयाच्वंगु दु । तर नेवाः ल्यायम्हत काथर, ग्याफरा जुयाः ‘जितः नेवाः राज्य म्वाः ’धाधां लुरुक्क पेटीपाखे दनाः तमासा स्वयाच्वंगु दु । उकिं थज्याःगु ऐक्यबद्धता -यालीइ नेवाः तयगु प्रतिनिधित्व वृद्ध वर्गं यायेमाः गु अवस्था खने दयाच्वन । 

आःया नेवाः ल्यायम्ह्तय्त मांअबुं कमे यानातःगु सम्पत्ति हे दकलय् यःगु चीज जुयाच्वंगु दु । मांअबुं त्वःताथकूगु भाय्ः संस्कृति, संस्कार, व सभ्यता धाःसा भ्याः भचा नं यःमजू । न्हापां राज्य व्यवस्थां शदीयौंतक याःगु विभेदया कारणं नेवाः समाज व सभ्यताया अस्तित्व हे लोप जुइगु अवस्थाय् थ्यंगु खः । अथे नं ल्याय्म्हपुस्तायात थुकिया मतलब मदु । हाक्काहाक्की ‘जिं नेवाः भाय् मथु’ धायेत थुपिं भ्याः भचा नं मछाः मजू । ‘जिं नेवाः संस्कारया बारे छुं न मसिउ’, ‘जिं नेवाः मान्यता नं मसिउ’ धायेगु थुमिगु नितिं छुं तःधंगु खँ मखु । 

गगुं नं कारणं मचाबलय् नेवाः भाय् सयेके मखंगुलिं वयष्क उमेरय् ह्वःताः चूलाःसां नं नेवाः भाय् सयेकेगु थुमिगु बिचाः मदु । नेवाः आस्था दुगु जूसा भाय् सयेकेत थुमित सुनां पनी ? चाइनिज सयेकेफु, जापानिज सयेकेफु तर नेवाः भाय् सयेके छाय् मफुत ? त्वहः तइ, ‘छु याये मचाबलय् सयेके मखन’ । आस्था व प्रतिबद्धता दुगु जूसा ला ‘गन इच्छा अन उपाय’ धइगु धापू ला झीगु समाजय् न्ह्याथासं चरितार्थ जुयाच्वंगु हे दु । 

जिं नेपालय् नेवाः भाय् मसःपिं मनूत अमेरिकाय् नेवाः भाय् सयेकाः न्हियान्हिथंया घरायसी व्यवहार व सामाजिक संस्कार अले सुं मनू नापलाइबलय् छ्यलीपिं दर्जनौं नेवाः त खना । नेपालय् जूबलय् नेवाः भासं खँ ल्हातं छुं मथुयाः न्हाय् कय्कुंकाः ध्याकुनय् वनीपिं नेवाः त अमेरिकां लिहां वःबलय् नेवाः भासं हे खँल्हानाच्वंगु नं खना । नेपालय् नेवाः भाय्या अधिकार फ्वनीपिंपाखें तापाना वनीपिं व हे मनूत अमेरिकाय् नेवाः संस्थाया पदाधिकारी जुयाः नेवाः भासं हे भाषण यानाच्वंगु न्यनेदु । अमेरिकाया सीमित नेवाःतयगु दथुइ सयेकेफुगु नेवाः भाय् नेपालय् हे छाय् सयेके मफुत ? नेपालय् दुपिं नेवाः ल्याय्म्हतयसं मती जक तयेगु खःसा नेवाः भाय् सयेकाः छ्यले नं फइ । छाय् फइ मखु धका ? 

मांअबुया सम्पत्तिया भकारीं लिकयाः मोजमस्ती यानाच्वपिंत अधिकारया छु वास्ता ? उपिं ला आजुअजिं, मांअबुया श्रीसम्पत्ति थःगु नामय् यायेत जक थःत नेवाः धयाच्वपिं खः । गुथि, जग्गा लगायतया नेवाः सम्पदाय् थःगु अधिकार दु धायेत जक थःत नेवाः धाः पिं खः थुपिं । भ्वय् नयेगु लोभ व जात्राय् न्ह्याइपुकेगु रहर पूवंकेगु नितिं जक थःत नेवाः धाःपिं खः थुपिं । नागरिकता व आधिकारिक पहिचानया दस्तावेजय् मांअबुया थर तयेमाःगु बाध्यकारी व्यवस्थाया कारणं जक थुपिं नेवाः पहिचानलिसे स्वानाच्वपिं खः । 

मखुसा थुमितः नेवाः खँग्व प्रति छुं नं लगाव मदु । आजुअजिपिंसं ल्हानावंगु भाय् व सम्पदा प्रति थुमिं छुं नं कथंया मतलब मदु । नेवाः जुइगु दायित्वबोध नं मदु । नेवाः सभ्यताप्रति जिम्मेवारीबोधया चेतना मदु । चा व आदिभूमिं यानातःगु गुणप्रति संवेदनशील मजू थुपिं । भाषा, संस्कृति, सम्पदां व सभ्यता म्वाका तयेतः थः पुर्खापिंस न्ह्याकातःगु हि–चःतिप्रति कृतज्ञभाव मदु । झी अग्रजपिंस न्हूगु पुस्तायात त्वःता थकूगु चिं झी स्वयां लिउनेया पुस्ताया नितिं नं म्वाका तयेमाः धइगु चेतना थुमिके मदु । 

आःया नेवाः पुस्ता तसकं हे लोभी । द्वलंद्वः दँ न्ह्वयनिसें च्वनाच्वंगु थाय्, पुर्खाया हि–चति, मलमुत्र, खै, न्हि, ख्वबि व सम्पूर्ण जीवनं सिचिंत पुर्खाया छेँ २/४ लाखया लागि भारतीय व्यापारी वा मेमेपिं आप्रवासीतय्त मीत तयार जुइ । पुर्खाया व छेँ धइगु छ्यं सुचुकेगु थाय् जक मखु, अन ला झी पुर्खाया आत्मा दई । कुलद्यःया आसन दइ । परम्पराया तारण दइ । सभ्यता विकासया चरणय् झी पुर्खां यानादीगु दुःखया चिं दइ । नेवाःजीवनया अभिन्न अंग ‘आस्था व विश्वास’ दइ । गन पुर्खाया आर्शिवाद कयाः शक्ति कायेत झीसं तान्त्रिक पुजा यानाच्वने । ततःधंगु कर्म व भ्वजय् वइगु विघ्न न्हंका छ्वयेत पुर्खाया आत्मिक शक्ति श्रद्धापूर्वक केन्द्रित यायेत झीसं पवित्र श्राद्ध यानाच्वना । 

नेवाः तय् पुर्खाया छेँ छताजि निजी छेँ जक मखुसें सामुहिक सम्पत्ति नं खः । गुलिखे परम्परा व संस्कार सामुहिक संस्कारया अंग हे जुयाच्वनी झी पुर्खाया छेँ । अन परम्परागत, सांस्कृतिक व आध्यात्मिक बन्धनत दयाच्वनि । गुगु फ्यनेत आधुनिक नियम कानुनयात तकं थाकु । तर आःया लोभी पुस्तां थ्व फुक्क आस्थाया अवयवत, थ्व फुक्क सांस्कृतिक व आध्यात्मिक बन्धनया जिं बजाः भावं गुलि करोडया जुइ, गुलि अरब जुइ धकाः छुं मसिउ । थ्व लोभी नेवाः ल्यायम्ह् पुस्तां २÷४ लाख अप्वः बिल कि थः पुर्खाया छेँ न्ह्ःने लाःम्हेसित मियाः दुर्गमपाखे बसाइँ सरे जुइत तयार जुयाच्वन । 

‘पुर्खाया थाय् परित्याग यात कि दशां कइ । पुर्खाया सम्पत्ति हिनामिना यात कि पतन जुइ ।’ थ्व पुलांगु नेवाः धापू खः । अले वास्तवय् थथे हे जुयाच्वंगु नं खनेदु । गुलिं गुलिं क्षणिक प्रगति, शानसौकत व विलासिताय् लय्तायाच्वंगु खनेदुसां अधिकांश थें पुर्खाया सम्पत्ति हिनामिना याःपिं करिब निगू दशक कालया दुने पस्ताय् चायेमाःगु वा पतनया दिशाय् वंगु खनेदु । थुकथं पुर्खाया धरोह, श्रीसम्पत्तिप्रति माया, ममता मदुपिं नेवाः ल्याय्म्ह पुस्तां गुगु हिसाबं थःत नेवाः धकाः गर्व याये फइ ? 

आँट मदुपिं लुटेत, क्षमता मदुपिं ग्याफरातय्त थःगु अस्तित्व न्ह्याबले घाघः हे जुइ । उमित ताः जुइ, यदि थःगु अस्तित्व कःघायेत स्वल धाःसा ल्हाःम्हुतु चूलाका बियाच्वंगु वर्गया मिखाय् धू जकं जुइगु खः ला ? मालिकया दया, मायां जोरजाम जुयाच्वंगु सहुलियतया कमाइ गुमे जुइ ला ? विलासिता व अःपुक न्ह्याकाच्वंगु जीवनया् संघर्ष यायेमाली धकाः थुपिं ग्यानाच्वंगु दु । थज्याःगु खँ लुमसेलिं ग्यानाः थुरुथुरु खाइपिं थुमिसं अले अठोट याइ, ‘म्वाःल जितः जिगु अस्तित्व, म्वाःल जितः नेवाः राज्य’ ।

छु दु, ठीक हे दु, पुर्खाया सम्पत्ति द हे दु, दलाली यायेगु सीप व शिक्षा द हे दु, छाय् माल नेवाः राज्य ? नेवाः धरोहरया उमित माया मदु । उमित छुं नं चीजया माया दुसा व खः फगत निरन्तर कमाइ यायेगु रहर, मोजमस्ति यायेगु चाहना व दलाली याना फाइदा कायेगु लालसा । उकिं ‘जितः जिगु नेवाः राज्य मखु, मुक्क नेपाल माः’ धाइ । अन दलाली याःसा जिउ धइगु उमिगु बिचाः खः । थःगु हे थासय गर्वं दनेगु साहस मंत कि अन्ततः गनं हा छकू ज्वना तयेगु आशा ल्यंका तयेत ‘मुक्कं नेपाल देश माः’ धायेगु यात । ‘मुक्कं नेपाल देश’ अथें हे सकल नेपाःमितयगु हे खः ।

उमिसं ला बरु, ‘मांअबुया थर जीवकाःछि थःगु नांया लिउने तयेमाःगु नियम खारेज या जितः नेवाः थर तया जुइ मछाः, जिगु थर लिकाय दये माल, थर लिसे स्वानाच्वंगु म्हसीका हुइ दयेमाः’ धायेमाःगु खः । व माग पूवन धाःसा उमिगु अन्तरआत्मायात चीर शान्ति दइगु खइ ।

होलसेलय् हाइकु

होलसेलय् हाइकु

राजेन मानन्धर

Source : https://www.facebook.com/notes/750025771716107/

खतुं जि कविता च्वइम्ह मखु । अय्सां साहित्यया विद्यार्थी जूगुलिं कविताय् मिखा मवनीगु खँ हे मजुल । थम्हं मच्वयासां कविता जितः यः । अले कवितय्सं च्वइगु नं यः । थन जिगु खँया मू विषय कविता खः, उकिसं हाइकु खः । हाइकु कविता खःलाकि मखु, थ्व हे नं छगू न्ह्यसः खः । खः सा हाइकु धकाः अलग हालाच्वने म्वाःगु खनेदत, थ्व नं महाकाव्य, खण्डकाव्य, सनेट, लिरिक्स इत्यादि थें काव्यया क्यबलय् ह्वयाच्वंगु स्वां जुल । अथे खः ला?


जिं हाइकुया परिभाषा बिइगु हैसियत मतया । ब्वनाच्वंपिन्सं, च्वयाच्वंपिन्सं हाइकु थथे अथे धकाः घघरानगु परिभाषा बियातःगु ब्वना । प्रा. डा. वज्रराज शाक्यजुयागु बिचाः — हाइकु कविता अप्वः यानाः शुरु सुरु जापानया जेन र्धाबलम्बीतय्सं ध्यानया सिलसिलाय् थत जूगु अनुभवत स्वतः स्फुर्त रुपय् एक्कासी अपर्झत पिकयाहःगु अभानाया अभिव्यक्ति खः । जिं थुलि हे जक तायेका कि हाइकु धइगु मेमेगु कविता च्वयेथें मनया भाव प्वंकेगु माध्यम जक मखु, च्वइपिन्सं मसि म्हंचायेकेत वा पत्रिकाय् थाय् कायेत अपुइधकाः झिंन्हय्गः आखः जक च्वइगु मखु ।


नेपालभाषा जक मखु थी थी भासं हाइकुया बारे च्वयातःगु ब्वनेबलय् हाइकुइ व दइ, थ्व दइ, अथवा व दयेमाः थ्व दयेमाः धइगु छगू कथंया आशा, उपेक्षा बुयावयेगु स्वभाविक खः । तर बिडम्बना, सिद्धान्त छखे खुसिसिथय् अले सिर्जना मेखे खुसिसिथय् । हाइगु धइगु व थ्व धकाः धयाबिइपिं हाइजिनपिनिगु च्वसां तक नं अज्याःगु स्तरया सिर्जना जुयाच्वंगु लुइके थाकु । खः, हाइकुया परिचय बिइ अःपु । बास्सोनिसेंया खँ हयाः हाइकुया इतिहासया उत्खनन् हे नं यायेथाकु मजू तर थन थःगु परिचय दुने लाःगु, थम्हं खंकाथज्याःगु कथंया तकं हाइकु बरु थाकुयाच्वंगु दु ।


लय्तायेगु झीगु स्वभाव खः । नेपालभाषा साहित्य न्ह्याबलें लय्ताः । पण्डित निष्ठानन्द जुइमा, चित्तधर जुइमा वा मेम्ह हे सुं जुइमा । सुनां छुं च्वलकि दक्वं लय्ताइ । आः नेपालभाषा साहित्यया भण्डार जाइगु जुल धकाः धुक्क च्वनी । थुगु ल्याखं ला साहित्य दुने नं हाइकुया लागा दकलय् भाग्यमानि धायेमाः । न्ह्याम्हेस्यां न्ह्यागु च्वयाहःसां साहित्यिक मुँज्याय् हाइकु दक्वसित लसकुस, ताली, क्याबात, वाह वाह ।


थ्व गज्याःगु परिस्थिति ? च्वयेत ला च्वःगु दु , सलंसः हाइकु च्वइपिं खनेदयाच्वंगु दु । च्वःगु च्वलं , च्वःगु च्वलं । वं नं च्वइ, वं नं च्वइ, सुथय् नं च्वइ, न्हिनय् नं च्वइ । न्ह्यलय् नं च्वइ, ज्वलय् नं च्वइ । न्हिलाः नं च्वइ, ख्वयाः नं च्वइ । दक्व दक्व हाइजिन, दक्व दक्व हाइकु । मेपिं ला मेपिं, जिं नेपालभाषाया निम्हप्यम्ह ल्ययातयापिं च्वमि÷कवित तकं थःगु इतिहास हे ल्वःमंकाः औसत स्तरया हाइकुइ तनाच्वंगु खनाः नुगः तयेथाय् मालाच्वनेमाः । न्ह्याम्हस्यां च्वःसां जिउगु ला ? न्ह्याक्व च्वःसां जिउगु ला ? मुडय् लातकि न्हिछिया दुने सलंसः हाइकुया उत्पादन जू हँ थन । उकिं मुँज्याय् न्यापु हाइकु ब्वँ धाःसा झिपु ब्वनी, चिनाखँ ज्वनावःम्ह कविं नं फ्सा हाइकु न्यंकाथिकी । अझ चिनाखँ मुँज्याय् खाली ल्हातिं वनेगु अने अन लसकुस इत्यादि यानाच्वँतले छकू खाली भ्वं कयाः खासखुस च्वयाः उद्घोषकयात बिइयंकूगु जिं खना, झी आशुकवि हाइजिनतय्सं । न्यनातयागु, छगू पत्रिकाया सम्पादकं छम्ह हाइजिनयात हाइकु बियादिसँ धकाः फ्वन हँ । अले व हाइजिनं लिसः बिल हँ – “छिगु पत्रिकाय् टाइप याइम्ह सु? वयात हे जिं तप्यंक म्हुतुं धयाः टिपेयाके का ।”


दशकौं दयेधुंकल झीसं हाइकु च्वयेसःगु । सलंसः हाइजिनतय्सं द्वलंद्वः हाइकु च्वयेधुंकल । समालोचकतय्सं धयावयाच्वन – झी नेवाः हाइकु तालय् लानाच्वंगु मदु, ५–७–५या तुकबन्दी जक जुल, संख्या जक अप्वः जुल – हाइकुयागु नं हाइजिनपिनिगु नं, न्ह्यागु विषययात नं ज्वन, च्वःगु दक्वं हाइकु जुइमखु, नियमय् मलाः, गाभ्भीर्य मदु, सौन्दर्य मदु, शिल्प मदु अले छु छु मदु । तर सुनां न्यनाच्वंगु दु ला ? सुनां ब्वनाच्वंगु दु ला ? बांमलाः धयां च्वनी, उकिया छुं संबोधन मयासे च्वःपिन्सं अथे हे च्वयां च्वन । धयांच्वन, च्वयांच्वन, च्वयांच्वन, धयांच्वन । छखे नेपालभाषा साहित्यय् धाइपिं समालोचकत हे मदयावनेधुंकल, मेखे दुपिं नं छुं खँ च्वये न्ह्यः च्वमिपिन्सं नं नुगलय् स्याकाः व हे नं मच्वयाबिइला धकाः ग्यायेमाः । उकिं न्ह्यागु च्वःसां क्याबात ।


साहित्य हे जीवनलिसे स्वायेमाः धाइ, अले चिनातःगु खँ झन् जीवनस्वयाः तापानाच्वनेगु संभव मदु । उकिसं झिंन्हय्गः आखः दुने च्वनाः चिइमाःगु विधा अथे उखें थुखें ब्वाँय् जुइगु ला खँ हे जुइमखु । थ्व चौरासि चाःहिलाः छकः जन्म कायेदइगु धयातःगु मनूया जीवनयात कयाः होमर आदिया युगनिसें अल्याख च्वमिपिन्सं च्वयावनेधुंकल, अझ पुमवंनि । सलंसः सपूm च्वलं नं कनेमफुगु जीवनयात आः हाइकुया झिंन्हय्गः आखलं कनेगु ला ? व नं संस्कृतया बः मकासे सिर्जना हे मजुइथें जुइधुंकूगु झीगु भासय्, गथे सम्भव जुइ ? मतिइ वइ, थपाय् धंगु जीवनयात झिंन्हय्गः आखलय् कुनेफइगु खःसा ला मेमेगु विधा हे म्वाल । आवंलि सुनां महाकाव्य, खण्डकाव्य, उपन्यास, प्याखं, निबन्ध, बाखं वा कविता मच्वःसां जिल नि । मनूतय्त मनू थुइकाबिइगु, जीवन क्यनाबिइगु, संसारया लिजः न्हाय्कनय् क्यनेथें क्यनेत झिंन्हय्गः आखःया हाइकुं गाःसा मेगु छाय् माल ? थथे जुयावन धाःसा ला नेपालभाषा साहित्यया सम्पूर्ण कृति हे छगः दालाय् न्ह्यनी जुइ धइथें मतिइ वइ ।


थौं कन्हय् महाकाव्य, खण्डकाव्य धायेल्वःगु रचना ला पिहाँ हे मवयेधुंकल । कविता नं झं झं चिचिहाकः जुजुं वनाच्वन । पद्य÷कविता न्हापा नेपालभाषाय् यक्व च्वः धाइ, आः व खँ यथार्थ स्वयाः पायेधुंल (अले छु च्वःले धइगुया लिसः जिके मदु) । न्ह्यागुं बःचाहाकयेक च्वयेगु फेसन झीथाय् वयाच्वन । च्वःम्हस्या च्वयाथें च्वनीगु, ब्वंम्हस्या ब्वनाथें च्वनीगु तर उकिं जीवनया गहिराईयात न्ह्यब्वये न्ह्यः हे सिधइगु । च्वये म्हाःलाः ला, मसि वा भ्वं थिकय् जुयाः ला वा प्रकाशक मदइगु जुया ला वा ब्वमिपिनि तपँगु सपूm न्यायेगु हैसियत मदयाः खः धइगु अनुसन्धानया विषयथें ताः । ताःहाकः जुइवं बांलाइ, नुगलय् थिइ धइगु ला मखु तर झीगु साहित्य ख्यःयात स्वयेगु खःसा ब्वमिपिं अल्छि जुयाः चिचिहाकःगु रचना पिदनाच्वन लाकि च्वमिपिं अल्छि जुयाः अथे जुयाच्वन धकाः सुं सक्षमम्ह समालोचकं धयाबिइमालेधुंकल । हाइकुया थ्व बहावया कारण नं थ्व मखयेमाःगु मदु ।


नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् स्नातकोत्तर तगिमय् नं हाइकु दुथ्यात । तसकं बांलाःगु व च्वछायेबहगु ज्या जूगु दु । विभागयात सुभाय् । तर हाइकु ब्वंकेहे मासेंलि नेपालभाषाय् हाइकुया आगमन व इतिहासया न्हाय् च्वनीथें प्रतिनिधि हाइकुयात थाय् बिउसा जिउगुनि धयाथें मतिइ वइगु । ब्वमिपिनि मतिइ नं हाइकु धइगु थज्याःगु जक हे ला खःनि धयाथें तायेका जक बिइगु खःसा ला खँ मेगु हे जुल ।


विषयगत कथं स्वंसा थौं कन्हय् हाइकुया हाइब्रिड वयाच्वन । उकिं न्हयागु विषयय् नं हाइकु – मत मवः हाइकु, लः मवः हाइकु, संविधान मच्वः हाइकु, घुस नल हाइकु, ल्वापु जुल हाइकु, फोहर जुल हाइकु, वा मवः हाइकु, नवः हाइकु । ई कथं हाइकुया विषय व्यापक जुयावनेगु धइगु छता खँ, न्ह्यःनेलाक्व विषयय् हाइकु ग्वयेगु धइगु मेता खँ । छथ्वःचा सतही विषयय् गुलि कुलेगु ? अले छता हे खँ न्हय्गू हाइकुइ वःसां ल्याःमन्त । उकिं ला आनन्द जोशी, रामशेखर, लोडशेडिङ, मर्निङवाक, संकटकाल आदि खँग्वः हाइकुइ बाःवयाच्वंगु जुइ । जुलं जुलं आः ला एनजिओतय्गु विकासबादी भिजन व उद्देश्ययात नं हाइकुं क्वबिया हयेधुंकल । गन थ्यनी झीगु हाइकु आः ?


प्रत्येक रचना, सिर्जना वा सपूm जिपिं थज्याःपिं सामान्य ब्वमिया निंतिं साहित्यिक खुराक जक खः । बांलाःगु रचनां म्वायेगु उर्जा बिइ, ब्वनेबलय् थःगु अले अज्याःगु मखनकि ब्वमि निराश जुइगु नं अस्वभाविक खः । सुनां नं धायेमफुसां जिं धयाच्वना — जुजुं लं फिनातःगु मदु, पचिनांगां शहर चाःहिउवयाच्वन धकाः ।

छम्ह साधारण ब्वमिया मिखाय् मल्लया न्हू उपन्यास

डा. कमलप्रकाश मल्ल

Source : http://esamata.com

 

झी मध्ये उप्वःसिनं भाजु मल्ल के. सुन्दरयात छम्ह आन्दोलनकारी वा पत्रकार वा मानवअधिकारकर्मी कथं थुइकि, राजनीतिक वादया प्रचारय् मखसें छगू दुग्यंगु सृजनात्मक उपन्यासया च्वमि धकाः म्हो जक खंकेफु । नेपालभाषा न्हू चिनाखँया आयामयात कयाः शोधग्रन्थ च्वयाः नेपालभाषाय् स्नातकोतर अध्ययन क्वचायेके धुंकेवं इलय् ब्यलय् चिनाखँ व बाखँ नं दुथ्याकाः छगू वाःपौ ‘इनाप’ तःदँ तक सम्पादन यात । वयागु न्हापांगु उपन्यास ‘नसना’ थुकी स्वाभाविक कथं छम्ह आन्दोलनकारीया तीव्र आक्रोशया सः दु – गुकी खँ कनीगु व प्रस्तुतीकरण शैलीस सृजनात्मक मिजलाया किचःया नापनापं सामाजिक अन्याय व आर्थिक शोषणप्रति नच्चागु आलोचना दुथ्याः ।

थ्वहे २९ अगष्ट २०१३ कुन्हु पितब्वज्या जूगु मल्लया न्हू उपन्यास धाःसा झीगु भायया उपन्यासया रुपगत व विषगतया निगुलिं परम्परागत धारपाखें बिस्कं खनेदु । झीगु आख्यान साहित्यय् दुग्यंक हाकयाच्वंगु छगू हे कथंया पहःयात झीसँ स्वाभाविक कथं नाला वयाच्वंगु खः । सन २००४ स् त्रिभुवन विश्वविद्यालय, नेपालभाषा केन्द्रीय विभागपाखें धूस्वां सायमिया मिसा उपन्यास पिदंगु न्ययदँ क्यंगु लसता हनेकथं छगू गोष्ठीया ग्वसाः ग्वःगु खः । अन समालोचक\प्राज्ञ पुचलं आःतक पिदने धुंकूगु ११५ गू उपन्यासया धलः न्ह्यथनेगु ज्या जुल, तर ज्यापौ न्ह्यब्वःपि सुनां नं उपन्यासया स्तर व शैलीगत कुतःयात कयाः आलोचनात्मक मिखां दुवालेगु साहस धाःसा याःगु मखना । धूस्वांया माखाया लिस्सें रामशेखरया नसंफागु चा, शशिकलाया जः मथीगु लँ, केदार सितुया धकं धाल यात न्ययदँया च्वछायेबहःगु उपलब्धि कथं न्ह्यथनातल ।

झीगु थुज्वःगु भासा व साहित्यया पृष्ठभूमिया दथ्वी मल्लया थुगु कृतिया पाखें गुगु कुतः यायेत स्वल थ्व गुगुं चिकचाधंगु उपलब्धि मखु । तहाः इलंनिसें न्ह्यानावयाच्वंगु छगू हे पहःया बाखँचूया धार (गथेकि निजात्मक असफलता वा मतिनाया वियोग वा सामाजिक अन्याय) दु, उकियात थुकिं हाजां गायाब्यूगु दु ।

थुगु उपन्यासय् थःगु मुक्ति\निर्वाणया निंतिं भभःन्हुयाच्वंपिं निम्ह मयजुपिं – छम्ह बुद्ध उपदेशया उपासिका व मेम्ह तुपः क्वबिया जूम्ह, थ्व निम्हेसिया दथ्वीया वैयक्तिक अन्तरद्वन्दयात दुवालातःगु दु । थुपिं निम्हेसिनं लिनाच्वंगु लँपुया आधारभूत भिन्नता दु । बुद्ध धर्मयापाखें गुगु नं कथं सामूहिक मुक्ति वा वर्गीय समाजया अन्त्यया बाचा याइ मखु । विनयपीटकया आजु शीलया पालना खः । गृहस्थतय् निंतिं चतुरार्य सत्य व आर्यअष्टाङ्ग मार्गया पालना बाहेक मेगु गुगु नं कथंया सामूहिक दायित्व मदु ।

मल्लया न्हू उपन्यास दुने वर्णानात्मक शैलीइ छम्ह सर्वज्ञ सूत्रधारं थें कनायंकाच्वंगु खँ, ल्हानाच्वंगु खँल्हाबल्हायात यइपुगु सम्मिश्रण दुथ्याकाः बाखँचू क्वमचातले हे छगू निरन्तर गतिइ न्ह्याकातःगु दु । च्वमिया थःगु आग्रहयात पात्रतय् म्हुतुं जबरजस्ती न्ववायेकेगु गुगुं कथं कुतः मयासें हे थुज्वःगु थीथी पक्षय् दक्षतापूर्वक गुकथं म्हितातःगु व व्यवस्थित यानातःगु दु धैगु खँ छगू परिच्छेद लिपा मेगु परिच्छेद पतिकं हे ध्वदुइकेफु । खः, खँल्हाबल्हाया गतिइ गनं गनं म्हो जूगु दुसां म्वाःमदुगु न्वचूपाखें पंगः थनातःगु धाःसा मदु ।

बचाःहाकः, चिचापं जूसां थ्व उपन्यास छगू न्ह्यथनेबहःगु कृति खः धकाः धायेगुलि आपालं लिधँसा दु । झीसँ लोमंके मज्यू, झीगु भासाय् उपन्यास लिपा हे तिनि जक दुत वःगु विधा खः । थौंतक नं थुकथंया सृजनात्मक आख्यानया म्होति हे जुयावयाच्वंगु दनि । उप्वः धैथें झीगु परम्परा कि धार्मिक खँयात दुथ्याकेगु वा शैक्षिक ज्वलं कथं च्वयेगु जक खः । मल्ल के. सुन्दरया थ्व उपन्यास झीगु थुगु परम्पराय् छगू समकालिक अवतार हे खत । अथेला, निम्ह मयजु पात्रपिनि खँल्हाबल्हात नीति आधरित प्याखनय् सिबें उप्वः मपाः । उपिं निम्हेसिनं थःथःगु दर्शनया मान्यता कथं निष्ठा व पवित्रताया प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु दु ।

पृष्ठभूमि छगू दशक तक न्ह्याःगु जनयुद्ध खः । थुकिं हे उपन्यासया निंतिं पुलांखँया लुमन्ति, घटनाक्रमया संरचना, विवरणात्मक तत्व व बाखँचूत चूलागु दु । तर, थुज्वःगु विवरण, घटनाक्रम व बाखंचू ला केवल पात्रतयसं क्वबियाच्वंगु आस्थागत खँयात पितब्वयेगु झ्याः लुखा जक खत । उपन्यासया न्ह्यःने बियातःगु उप–शिर्षकपाखें गाक्कं स्पष्ट यानाच्वंगु दु – थ्व छगू मुक्तिया निंतिं बौद्ध विनय व सशस्त्र विद्रोहया लँपुया दथ्वीया अन्तरसंवाद खः । अथेला, मुक्ति प्राप्तिया थगु निपु लँपुया दथ्वी माध्यमय् जक गाक्कं भिन्नता दयाच्वंगु मखसें आधारभूत ल्याखँ हे थुमिगु आजु ज्वःमलाः ।

दक्षिण एसियाली ज्ञान पद्धति दुने मानव अस्तित्वया आजु पुरुषार्थ प्राप्तिया ल्याखं नालावयाच्वंगु दु । थुकी दुने धर्म (कर्तव्य), अर्थ (धन), काम (सुख), व मोक्ष (मुक्ति) दुथ्याः । सिद्धार्थ गौतम बुद्धं मोक्षयात निर्वाण (जीवन मृत्यया भवचक्रपाखें मुक्ति) या ल्याखं धयाबिज्यागु खः । निर्वाण या छगू आधारभूत खँ धैगु थुकियात प्रत्येक मनुखं थःदुनेया राग व अज्ञानताया विरुद्ध संघर्ष यानाः प्राप्त यायेमाः । बुद्धं स्पष्ट याना बिज्यागु दु – ‘पारिपाखे खिपतं चिनातःगु नाउचा प्राप्तिया प्रार्थना जक यानाः सुना नं खुसिया उखेपाखे थ्यंके फइमखु ।’ (धम्मपद) । मेगु भासं धायेगु खःसा थ्व याकःमिया यात्रा खः । विहार धैगु गुगुं अत्याचारयात हाकुतिनेगु निंतिं धस्वाकातःगु राजनीतिक थाय्बाय् मखु । सार रुपय्ं वर्गसंघर्षया सम्बन्धय् वा संगठित विद्रोहया पाखें वर्ग दुश्मनयात भौतिक ल्याखं सफाया यायेगु खँयात कयाः बुद्धया पाखें धयाबिज्यागु विशेष छुं मदु ।

मल्ल भाजु कथ्य साहित्य सृजनाया ख्यलय् नःलिम्ह मखु । इतिवृत्तात्मक गद्य साहित्यय् निपुणतायात वयागु यात्रा सस्मरण ‘लुमन्ति किचः’ सफूतिइ खंकेफु । पत्रकारिता लजगाया झ्वलय् तःथाय् भ्रमण याये धुंकुगु दु । अले, भूमिगत शक्तितयसं ग्वसाः ग्वःगु ज्याझ्वःतनिसे आपालं संगठनात्मक राजनीतिक गतिविधियात कयाः संचार सम्प्रेषण यानावःगु दु । अथेखःसा, जनयुद्धय् केन्द्रित कथ्ययात न्ह्याकेबले केवल छम्ह नायक वा खलनायकयात जक न्ह्यब्वये फयां मगाः । थुज्वःगु सशस्त्र विद्रोहया विषयस् उपन्यासयात न्ह्याके न्ह्यव वं अवश्य नं द्वन्द्वया झ्वलय् जूगु घटनाक्रम व उकी भूमिका म्हितावयाच्वंपिं मनूतनाप अले विषयवस्तुलिस्से सहज सम्पर्क व ज्ञान दयेमा ।

थ्व उपन्यासया दक्कले असमान्य पक्ष धैगु थ्व छगू बःचाहकःगु कालखण्डया जक खँ खत । छगू दसकया जनयुद्ध नकतिनि क्वचाल । छम्ह जनसेना सेनाया पाखें बचे जुसें बिस्यूं वइ । बिस्यूं वनेत बरण्डां क्वब्वाइबले बँय् वानातःगु सिसि बाकुतिं तानाः घाः जुइ । द्वन्द्व प्रभावित छगू गांया बौद्ध विहारय् वं शरण काइ । गुब्ले सुरक्षाकर्मिपिं वयाः माःवइ उब्ले वयात औलोया ल्वचं कयाच्वंम्ह उपासिका कथं विहारया मुख्यम्ह भिक्षुणी नं वयागु परिचय बीगु ज्या जुइ ।

उपन्यास मूलतः बिस्कं बिस्कं आस्था व विश्वास ज्वनाच्वंपिं कमसेकम छुं ईया निंतिं जूसां छकू हे थासय् च्वनाः जीवन हनेफु धैगु मान्यताय् केन्द्रित दु । खतुं थ्व, छगू सुथां मलागु हिप्पि बिचाः निकिता ख्रुश्चोवया युगया संशोधनवादी सोच थें च्वनेफु । तर, सन १९१७ या बोल्सेभिक क्रान्तिया इलंनिसें थुकथंया बिचाःयात कयाः चर्चात जुयावं वयाच्वंगु खत । छु, निगू विपरित ध्रुवया सिद्धान्तया दथ्वी शान्तिपूर्ण सह–अस्तित्व ताः ईतक धस्वानाच्वने फइला थें ? रणनीतिक ल्याखं थ्व छगू मदयेकं मगाःगु जूसां स्थायी समाधान कथं धस्वानाच्वनीगु सम्भावना धाःसा म्हो । च्वमिया नं सखे, थ्वहे धापू खयेमाः ।

मखु, थ्व गनं भिक्षुणीपाखें वयात सेनाया ल्हातं बचेयायेत म्हितुगु भूमिकाया छगू तात्कालिक सद्भावया लिच्वः जकं खःला ? समकालिक पाश्चात्य समाजय छगू अजूचायापूगु रुपान्तरण खः, विशेषतः श्रमिक वर्गयापिनि दथ्थुं कट्टरपन्थी मनूत प्रकृतिकर्मी कथं वातावरणवादी जुयाः पिदंगु घटना ।

जनमुक्ति सेनाया विदाइया झ्वलय् अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल भाजुं ब्यूगु न्वचू थन लुमंके बहःजू – समायोजनय् लाःपिं जनसेनाया जवानत थःथःगु गामय् लिहाँ वनेत्यंबले धाःगु खः ‘म्हतिं म्हतिं ल्हातय् लाःगु छगू छगू लख दां ग्रामीण समाजया निंतिं चिधंगु दां मखु, तर, थुकिं हे ह्यूपाः हइ वा महइ सुनां धायेमफु ।’ छु उपिं थातं हे छेँबाय् दयेकाःच्वनी वा हानं युद्धया ख्यलय् लिहाँ वइ तिनि ?

मल्लया पाखें संवाद संरचनायात उपन्यासया छगू मू लिधँसा कथं छ्यलाः चकंगु दबुलि सकलयात ब्वये हयेगु कुतः याःगु दु । नायकपिंनि आस्था व अनुकूलताय् जक थन खँल्हाबल्हा दुथ्याः । निम्ह मिसा पात्रपिं गुब्ले थःगु बिचाः व आस्था अले मुद्दायात कयाः खँल्हाबल्हाय् ब्वति काइ उब्ले उप्वः धैथे दृढ व औपचारिक पहलं खनेदु । थुकथंया खँल्हाबल्हा यद्यपि नेपाःया गुगुं बौद्ध विहारय् झीसँ सायद ध्वदुइके फइमखु । संवादया शैली पाश्चात्य व पूर्वीय साहित्यय् छगू स्थापित परम्परा खः । प्लेटोया आपालं नीति शिक्षा संवादया हे रुपय् अभिलिखित जुयाच्वंगु खत । विशाल दार्शनिक बिचाःत (आत्मा रुपान्तरण थुज्वःगु) प्राचीन विद्वानपिन्सं उपनिषद्य् थः शिष्यपिन्त स्यनेकने कथं संवादया रुपय् न्ह्यथनातःगु दु । तर, उपन्यासय् संवाद उब्ले जक पायछि जुइक दुथ्याके फइ गुब्ले च्वमिं खँल्हाबल्हायात गनथाय् थ्यंकाः क्वचायेकेगु धैगु न्हापांतुं हे बिचाः यायेफइ । मखुसा, थ्व च्वःप्वः मदयाबी । थनथाय् लाक्क मल्लया विशेषता खः, खँल्हाबल्हायात छगू पायछि थासय् क्वचायेकेफु ।

संजोगया खँ, पंकज मिश्र द न्यूयोर्क टाइम्सया छम्ह नांदंम्ह सफू विवेचक भाजु खः (२०१३ अक्टोबर १०) । समकालिक अमेरिकी कथ्य साहित्यपाखें कट्टरपन्थी राजनीतिया विषयस् खः कथं ज्यंकेत मस्वःगुलि वयकलं थःगु असन्तोषयात प्वंकादीगु खः । गथेकि, च्वमि फिलिप रोथजुं थःगु उपन्यास अमेरिकी किपा स राजनीतिक कट्टरतायात वेँय्सू कथं न्ह्यब्वसें विद्रोही योद्धायात रोग अनुसन्धान ख्यःया जासुस धकाःक्यना तल । जोन उपडिके वा मार्टिन एम्सपिन्सं विद्रोही राजनीतियात यौनिक नैराश्यताया लिच्वः कथं कयाच्वंगु दु । माओवादी विद्रोहीत गुपिं झिदँ तक युद्धय् तक्यन अले खुदँ तक अस्थायी ल्याखं क्यान्टोनमेन्टय् च्वनाः भतिचा दां ल्हातय् लाकाः थःथःगु थासय् लिहाँ वन, उमिगु स्थितिनापं थ्व धापू गुलित ज्वःलाः मलाः खः ? छु उपिं थःथःगु गांमय्, समाजय् समाहित जुइ फइगु खः वा राजनीतिक मार्गचित्र कथं रुपान्तरण जुइगु खः ?

खतुं छम्ह भिक्षुणी व छम्ह जनमुक्ति सेनाया गुरिल्लायात छथासं थने हयेगु मल्लया उपन्यासया अवधारणगत लिधँसायात कयाः तार्किक ल्याखं कुंखिने नं फु । थ्यंकेगु आजुया लिधँसाय् वनेगु लँपुया औचित्य पुष्टि जुइ वा क्रान्तिया लिधँसा बल खः धकाः स्वीकार याःम्ह मार्क्स न्हापांम्ह सिद्धान्तकार खः । अथेला, भ्लादिमिर इभानोविच लेनिन उम्ह मनू खः सुनां तप्यंक हे धाःगु खः– ‘सेना हे मदयेकं गुकथं क्रान्ति न्ह्यज्याइ ?’ माओ त्से–तुङ्गं ला थ्व सिबें नं स्पष्ट वक्ता खः, अले तछ्यानाः हे धाल – ‘राजनीतिक सत्ताया जन्म बन्दुकया नालपाखें जुइ ।’ निजी सम्पत्तिया उत्पति हे मानव समाजया समस्याया मू स्रोत खः धकाः मार्क्सपाखें संकेत याःगु खः ।

काचाक्क छपुलु मिखा ब्वयेबले ला मल्लया उपन्यासया निम्ह वार्ताकारत निम्ह मयजुपिं जूगु बाहेक उमिगु दथ्वी नैतिक व सैद्धान्तिक आधारया गुगुं मंकाः धरातल खने मदु । उमिगु भाय् ज्वःलाःगु खनेदुसां उमिगु थःथःगु खँच्वतय् तच्वकं भिन्नगु खँभाय् दुथ्याः । ‘मुक्ति’ थुज्वःगु खँग्वःया छ्यलाया अर्थ तकं ज्वःमलाः । गन बौद्ध भिक्षुणीया निंतिं शत्रु थः दुनेया मार खः, लौकिक क्षणभङ्गुर मोहयात त्याकेगु तातुना खः । मेखे, जनमुक्ति सेनाया गुरिल्लाया निंतिं दुश्मन धैगु वर्गीय संरचना, शोषण, पितृसत्ता, अल्पसंख्यकया शासन अले दमनकारी सामाजिक पद्धति खः ।

छु थथे निखेरिखे स्वयाच्वंगु निगू विपरीत दर्शनया दथ्वी संवादया सम्भावना दुला ? अवश्य नं दु, आख्यान साहित्यया प्रयोगय् वा सचेतना जागरण अभियानया निंतिं गुकथं थौंकन्हय् गैरसरकारी संस्थातय्पाखें झीथाय् यानाच्वंगु कुतः दु ।

यदि गुम्हं नं ब्वमिं थन तर्क यानातःगु पक्ष–विपक्षयात कयाः विश्वास मयायेगु खँयात छखेरिखे तयेगु जुल धाःसा उपन्यासय् दुने छुं ल्यं मदयेफु । पाश्चात्य साहित्यय् महान दर्शनतय् विषययात कयाः वादविवाद न्ह्याकेगु उत्कृष्ट दसूत दु । लियो टाल्सटाय्या ‘युद्ध व शान्ति’ या दुने ऐतिहासिक संक्रमणकालय् व्यक्तिया भूमिकाया सम्बन्धय् विषद अन्तरसंवादया द्वं हे ध्वदु । ग्राहम ग्रीनया राजनीतिक उपन्यासत गथेकि ‘सत्ता व गौरव’ (१९४०) वा कोनार्डया ‘खिउँया नुगःचू’ आदि सिद्धान्त न्ह्यथनातःगु आख्यान मखसें आख्यान साहित्यत खः । फ्रान्सेली–चेकोस्लोभियन महाकवि मिलान कुन्देराया सफू धकिं न्हयकू कुचाया छपु च्वखँ (२००७) स् उपन्यासया प्रारब्धयात कयाः अतिकं यइपुक ‘रुप व विषयया द्वन्द्व’ कथं न्ह्यब्वयातःगु दु ।

अथेला, मल्लया उपन्यासयात कयाः यदि ब्वमिपिन्सं थुकिया भाय् व शैली अले विषयगत स्वतन्त्रतायात कयाः दुवालेगु तातुना खत धाःसा गुगुं उपलब्धि मखयेफु । धूस्वां सायमिया दक्कले लिपाया नापं यानाः झिंछगू उपन्यास सफूत, गुकि वयकःया दक्कले लिपागु अले वयकलं पुनर्लेखनया कुतः यानादीगु ‘सर्गतं कुतुंवःम्ह न्या खः’ । थुकि काव्यात्मक गद्य व आख्यानया नस्वाः दु, तुलनात्मक ल्याखं मल्लया गद्य ठोस, क्वात्तु, चिचाहाकः व अर्थपूर्ण । छम्ह चतुर कलाकारं थें वं नियन्त्रणया दुने च्वनाः चित्रण यायेगु व दुवालेगु अले सहज रुपय् दृश्य संयोजन व पात्रतयत जीवन्त यानातःगु दु । झीगु आख्यान साहित्यय् यदि मथुरा सायमि बःचाहाकलं व शृंगारिक शैली खँ तयेगुलि विलक्षणता दुम्ह खःसा, निःसन्देश लक्ष्मण राजवंशी बोलीचालीया भासं गद्य च्वयेगुलि न्ह्यलुवाः खः । राजा शाक्यं तःजिगु व छायपियातःगु लाक्षणिक भाय् छ्यलेगु याः । थःगु आख्यान साहित्यय् भूषणप्रसाद श्रेष्ठ ताहाकःगु संरचना न्ह्यब्वयेगुलि ज्वःमदु । शशिकला मानन्धरया न्हूगु च्वसाय् तच्वकं चिहाकःगु विवरणात्मक गुण दु । समकालिकपिं नापया तुलनाय् मल्लया वाक्यय् संरचना, शैली व खँपुत छ्यलाः म्होजक आलंकारिक, गाक्कं सुव्यवस्थित, संयमित व म्हंचाःगु पहः खने दु ।

धाथें धायेबले, स्थितिइ नाटकीय ह्यूपाः हयेगु क्षमता व पात्रतय् चरित्र चित्रण तुरुन्त यायेगुलि मल्लया कुतः उपन्यासया प्रत्येक दुवातय् ब्वनेदु । भलसा दु, थःके दुगु थुगु प्रतिभायात पित ब्वयेगुलि वइगु कन्हय् अझ कुतः याइ ।

जर्जिया, संयुक्त राज्य अमेरिका ।

(द राइजिङ्ग नेपाल, ६ जुन २०१३ पिदंगुमूल अंग्रेजी भाषाया च्वसुपाखें नेपालभाषाये भाय हीका )
डा. प्रेमशान्ति तुलाधरया सम्पादनय् पिदंगु छगू कृति त:गू दृष्टि पाखें । 

Related posts

http://rajshrestha2002.blogspot.com/2012/10/malla-ksundar-on-his-novel-wa-lapuu.html

http://rajshrestha2002.blogspot.com/2012/10/blog-post_20.html

खस अहंकार व भाषा जाति सम्वन्धय् मोदनाथ प्रश्रित

खस अहंकार व भाषा जाति सम्वन्धय् मोदनाथ प्रश्रित

–बाल गोपाल श्रेष्ठ

(प्रगतिशिलताया ख्वाःपाः पुयाः खस अहंकारवादया वकालत यायेगु व थाैंकन्हय नांगारुपय् हे पृथ्वीनारायण शाहया गुनगानय् व्यस्तम्ह खय भायया बयबयम्ह च्वमि मोदनाथ प्रश्रित अाः स्वयां स्वंगू दशक न्ह्यव हे खस अहंकारवादी साेचया हुनिं अालाेच्य ब्यक्ति खः । मोदनाथ प्रश्रितया खस अहंकारवादी साेचयात कुंखिना च्वयातःगु थुगु च्वसु नेपालभाषाया इनाप वाःपौ ने.सं. ११०८ दिल्लाथ्व ६, दँ ६, ल्याः २९ स पिदंगु सान्दर्भिक ताया थन  खः ।)


पीगुलि मयाक जाति अले भाषा दुगु दे नेपालय् श्री ५ या सरकारं तच्वकं अन्यायपूर्वक सकतां जाति भाषा न्हंके कथं ‘छगू भाषा, छगू जाति छगू धर्म, छगू संस्कृति’ या नाराबिया गुगु अन्धराष्ट्रवादी मण्डले नीति ज्वनावैच्वंगु दु, उकिया विरोध स्पष्ट व सही ढंगं जुइमाः । उव खँय् कमसेकम नं थःत प्रजातन्त्रवादी प्रगतिशील वा माक्र्सवादी धाइपिनि दथुइ निगू मत दयेमाःगु खनेमदु ।

नेपाःया थौंया वास्तविकता खः कि श्री ५ सरकारं खस भाय्यात जक ‘नेपाली’ नां छुनाः नेपाःया राष्ट्र भाषा धकाः बलजफ्तिं क्वाचिना वैच्वंगु दु । अथेहे वर्णाश्रमय् आधारित हिन्दू संस्कृति अर्थात् ब्राम्हवादी संस्कारयात राष्ट्रिय संस्कृति धका ब्वया वैच्वंगु दु । उकिं सरकारया थ्व ब्राम्हणवादी खस अन्धराष्ट्रवादया विरोधय् फुक्क भाषा फुक्क जातिया समान अधिकारया पक्षय् सः थ्वैगु नं स्वाभाविक खः । तर थुकथं खस भाषा खस सस्कृति अर्थात् ब्राम्हणवादी संस्कृति क्वचिनेगु सरकारी नीतिया विरोध यायेगु खँ सिंगै खस जाति अर्थात् बाम्हण–क्षेत्री जातिया बा उगु जातिया सुं ब्यक्ति विशेषया विरोध धाःसा मखु धैगु खँय् प्रष्ट जुइमाः । तर सरकारया संकीर्ण मण्डले राष्ट्रवादया विरोधया झ्वलय् गुलिं थःत प्रगतिशील ‘माक्र्सवादी’ धाइपिं विद्वानपिसं नं ‘थ्वला खस भाषाया विरोध जुल, थ्वला ब्रम्हू, क्षेत्री जातिया विरोध जुल थथे नां किटय् यानाः विरोध यायेबले अमि नुगलय् स्याइ’ धकाः खँ ल्हाइपिं नं दु । निश्चय नं चायेकं चायेकं कचवं ब्वलनीगु ज्या सुनानं याये मज्यू, थ्व खँय् सचेत जुइ हे माः । तर थौंया थनया यथार्थ थ्व हे खः  कि खस भाषा ब्राम्हणवादी धर्म, संस्कृति श्री ५ या सरकारं बलजफ्तिं क्वचिना वैच्वंगु दु । थज्याःगु खँया विरोध चायेकं मयासें वा सीमदयेक यायेगु धया थःत उदारवादी कथं ब्वयेगुया मतलब सीमदयेकं हे सरकारया मण्डले नीतिया समर्थन यायेगु जुइ । थौं सरकारं देया तमाम भाषा, जातिया अस्तित्वयात हे अस्वीकार यानाः संविधानं खस भाय छगूयात जक ‘राष्ट्र भाषा’ धया वैच्वंगुलिं उकिया विरोध अमूर्त रुपं मखसें तप्यंक हे यायेमाः । थथे मयाःपिं पञ्चायती नीतिं तापाःपिं जुइ मपैmगु स्पष्ट जू ।

थ्व हे झ्वलय् प्रगतिशील लेखक संघया महासचिव थ्यंक जुया च्वनादीम्ह प्रगतिशील माक्र्सवादी च्वमि व नेता कथं वय् वय् जुयावैच्वंम्ह मोदनाथ प्रश्रितजुं छुं ई थुखे खस भाय्या निगू वाःपतिइ पिथनादीगु निगू च्वसुयात कयाः थन न्ह्यथने त्यना । छगू खः ‘दृष्टि वाःपौ (वर्ष ५ अंक ३४) या थःगु नियमित स्तम्भय् प्रश्रितजुं च्वयादीगु ‘खस जाति अहंकारवाद भनेको के हो ?’ नांगु च्वसु अले मेगु खः ‘छलफल’ वाःपतिइ (वर्ष ६ अंक २)  ‘जातीय् र भाषीक समस्या समाधान निम्ति प्रमुख कडीको रुपमा उठाउनु पर्ने कुरा के हो ?’ नांगु च्वसु । थ्व निपुं च्वसुतिइ प्रश्रितजु छता हे खँय् हे केन्द्रित जूगु खने दु व खः – खस जाति व भाषा अहंकारया गुगु दबदबा थौं देसय् जुयाच्वंगु दु उकियात त्वत्वपुयाः सरकारया ‘एक भाषा एक जातिया’ अन्धराष्ट्रवादया एक पक्षय् वकालत ।

पिनें पिनें ब्राम्हणवादया विरोधय् थी थी च्वसु च्वयाः पण्डित्याँइ क्यनेत लिचिला मदीम्ह प्रश्रितजुया निगुलिं च्वसुति ‘ब्रम्हु धैपिं दकले च्वय्या दर्जायापिं मनूत’ धैगु मानसिकता त्वःतेमफुगु बांलाक खने दु । ‘दृष्टि’ पतिइ खस धैपिं ब्रम्हुत मखु धयाः झिंस्वसः दँ न्ह्यवया ढुंगे युगया खँ न्ह्यथंसे च्वयातःगु छझ्व न्ह्यब्वया च्वना –

“हिन्दू संस्कार ग्रहण यायेगु शुरु जूसांं अपवाद बाहेक खसतय्सं ब्रम्हुया दर्जा काःगु गनं खनेमदु ।”

थ्व वाक्यं ब्रम्हुया सिकं खसत धैपिं क्वय् दर्जायापिं धैगु ब्राम्हणवादी संस्कार प्रश्रितजुया अन्तस्करणय् ल्यनाच्वंगु धकाः क्यं । उकिं उगु च्वसुइ ब्रम्हुतय्त ‘खस’ धाल धैगु खँय् दुःख प्वंकूसें तच्वकं नुगः मछिंकादीगु दु । तर विद्वान भाजु प्रश्रित ब्रम्हुत खस जातिइ गथे विलय् जुल धैगु खँय् मस्यू पहः क्यनादीगु अर्थपूर्ण जू ।

निश्चय नं प्रश्रितजुं धयादीथें थौं सकस्यां खस जातिया दुजः कथं म्हसिका च्वंपिं ब्रम्हु, क्षेत्री, कामी, सार्कि दमाइ, गाइने इत्यादी सकलें परापूर्व कालंनिसें खस जातियापिं मखयेफु । तर थौं थिपिं सकसितं ‘खस’ धायेगु याःगु हुनिं थःगु पूर्व अस्तित्व त्वफिकाः खस जातिइ थःत विलय् ९ःभचनभ० यानाः यंकूगुलिं खः । वर्णाश्रम हिन्दू सस्कार व खस भाषा हे थौं खस जातिया परिचय जुयाच्वंगु दु । अज्ज थिपिं सकस्यां ल्हाइगु छगू हे खस भाषा जूगुलिं नं खस जाति कथं नं थिमित म्हसिकेगु यानाच्वंगु खः । गथे थी थी धर्म अले सम्प्रदायया मनूत उपत्यकाय् वयाः अमिसं नेवाः भाय् ग्रहण याःगु हुनिं सकसितं नेवाः धया यंकल अथे हे ब्रम्हुत नं खस जातिइ विलय् जुयावंगु हुनिं अमित नं खस धाःगु खँय् समाज विकास क्रमया नमोबागि जक स्यूपिसं नं थू ।

“दक्षिण हिमाली भेक व तराईया थी थी जाति–जनजातितय् चलायामान विशेष ऐतिहासिक कारणबस कर्णालीया खसतय्सं ल्हाइगु भाय्यात हे मेपिसंं गैर खस ब्रम्हु, क्षेत्री आदि नं नाला मातृभाषाया रुप बी यन । थथे थःपिनिगु पुलांगु भाय् त्वःता वा न्हूगु भाषाय् ल्वाकछ्यानाः मेगु हे भाषायात मातृभाषाया कथं नालाकाःगु उदाहरण संसारय् आपालं दु । थ्वया क्वाक्वाःगु नमूना शाक्य, कोलीय, मल्ल लिच्छवी आदि आदि अनेक जाति मूलया मनूत नेवाः समाजय् विलिन जुयाः न्हूगु भाषा नालाकाःगुलिं हे स्पष्ट जू । ’ धकाः वय्कलं समाजशास्त्रीय विश्लेषण याना दिल । तर प्रश्रितजुं “ ............ नेपाली (खस) भाषा ल्हाइपिं सकसितं खस तायेकीगु व खस जाति हंकारवाद मेगु जाति व भाषाया उत्पीडक जुयाच्वन धैग धारणा प्वंकेगु गलत व हानिकारक जुइ ।” धकाः थौंया सरकारया सलय् सः मिलेयावंगु धाःसा ल्हिलेपीमफैगु खँ खः ।

वय्कलं धयादी थें हे झिंस्वंगूगु सदिं लिपा अज्ज पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः विस्तार याये धुंकाः काठमाडौं उपत्यकाया नेवाःतय्सं हे पृथ्वीनारायण शाह नापं वःपिं सकसितं खस धायेगु याःगु नं जुइफु । तर थौं ब्रम्हु, क्षेत्री, दमाइ, कामी, सार्की, गाइने गुलि नं खस जातिइ विलय् जुइ धुंकूगु समुदाय दु, खसया पर्याय जुइ धुंकूगु दु, ढुंगे युगया खँ न्ह्यथनाः घाँय् घाँय् बाज्या नं घाँय् घाँय् बाज्यापिनिगु परापूर्व इतिहासया खँ ल्हानाः थौंया यथार्थतायात उपेक्षा याये मज्यू ।

छलफलय् पिथनादिगु च्वसुइ वय्कलं “....नेपाःया फुक्कं जाततय्सं समान मर्यादा व जातितय्सं समान अधिकारया नितिं सः थ्वकेगु आन्दोलन यायेगु नितांत उचित व अनिवार्य दु ।” धकाः च्वयादिगु खँपु नं वय्कः थुज्वःम्ह माक्र्सवादी चिन्तक नं आतलें जातपातया वर्णाश्रम हिन्दु संंस्कारयात पौपुइक वांछ्वयेमाःगु चायेका मदिनीगु खनेदु नत्रसा वय्कलं जातजातयापिसं समान मर्यादाया नितिं सःतयेगु मखु कि जातपातया संस्कार हे वांछ्वय्माः धयादीमाःगु खः । अथेहे जातीय समान अधिकार प्राप्तिया खँय् नं वय्कःया जाति सम्पूर्ण अधिकार उपभोग यानाच्वंगुलिं ला मस्यू थःपिसं मखु मेपिन्सं जक थ्व खँय् आन्दोलन यायेमाःगु खंका दीगु दु । उकिं हे वय्कलं जातीय समस्या प्रमुख कडीको .........! ” थें हचुवा च्वसु च्वयाः वस्तुगत तथ्यया ठोस विश्लेषणया पलेसा भ्रमपूर्ण बिचार बीगु कुतः यानादिगु दु । उगु च्वसुइ वय्कलं खस अहंकारवादया विरोध “जातिय साम्प्रदायिक भावना ब्वलनिगु खतरा दु ।” धकाः च्वयादीगुलिं तथ्ययात म्वयथ्यायेत स्वःगु प्रष्ट जू । थुलिमछिं जाति भाषा दुगु देसय् मात्र छगू खस भाय्यात ‘नेपाली’ नां छुनाः ‘राष्ट्रभाषा’ धकाः अले खस जातीय् (ब्राम्हण–क्षेत्री) संस्कृतियात राष्ट्रिय संस्कृति धाधां सम्पूर्ण नेपालीया छ्यनय् क्वचिनेगु थौंया सरकारया नीतियात चायकं मचायकं समर्थन याइगु भावया व थ्व हे धारणायात समर्थन यानाः न्ह्यज्याना च्वंपिं खस जातिया छपुचःया ज्या खँयात हे खस जातिय अहंकार धकाः कुंखिनेगु याना वैच्वंगु खः थुकिं खस अहंकारवादीतय्त जक खतरा जुइगु बाहेक मेपिंत मखु । यदि प्रश्रितजुं नं नेपाःया सम्पूर्ण जाती व भाषाया समानाधिकारया छम्ह पक्षधर खःसा थुके वय्कलं खतरा खंके माःगु छुं मदु ।

अथेहे उगु च्वसुइ वय्कलं “नेपालय् आः जातीय शासन दु ला कि वर्गीय ।” धकाः न्ह्यसः छुनाः यानातःगु विश्लेषण नं बहुजातीय् देसय् सत्ता वर्गीय नापं नापं जातीय नं जुया च्वनिगु खँयात नकारे यानादीगु दु । गथे रुसय् जार शासन कालय् नं वर्गिय नापं जातीय् रुपय् छगू रुसी जातिया थिचोमिचो व हैकम तच्वया च्वंगु खः थौंया नेपाःया शासन सत्तानं वर्गीय रुपं छगू वर्गया प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु दुसा जातीय ल्याखं खस जातीय भाषा संस्कृतिया थिचोमिचो व हैकम तच्वयेकाच्वंगु दु ।

उगु च्वसुतिं वय्कलं न्ह्यब्वयादीगु मेगु तर्क खः “नेपालय् जाती भाषाया आधारय् राजनैतिक विभाजनया खँ अव्यावहारिक व असंभव ।“ तर थ्व खँय् वय्कलं गुगुं तर्क न्ह्यब्वयादिल उगु न त बैज्ञानिक खः न त गुगुं अनुसन्धानया लिधंसाय् हे । हचुवा हिसावं थःत मयेवं मनगढन्त तर्क न्ह्यब्वये न्ह्यव प्रश्रितजुं नेपाःया वस्तुगत स्थिति नं दुग्यंक अध्ययन यानादीगु जूसा वेश जुइगु खः ।

निश्कर्षय् जाति व भाषीय समस्याया समाधानया मू कडी कथं वय्कलं खंकादिगु धात्थेंगु प्रजातन्त्र व सच्चा लोकतान्त्रिक व्यवस्था खः । निश्चय नं वय्कःया थ्व खँय् विरोध यायेमाःगु मदु । थन ......... “राजनीतियात स्वयां भाषा व जाती समस्यायात न्हापांगु थाय् बीबलय् जातीय साम्प्रदायिकतां प्रोत्साहन कया मू कडी कमजोर जूइगु व गुकिं यानाः छुं नं उपलब्धी ल्हातय् मलाइगु खँय् ध्यान बीगु आवश्यक दु ।” धकाः गुगु पण्डित्याँई न्ह्यब्वया दिल थुकिं जातीय भाषीय् समस्यायात राजनैतिक समस्या कथं वय्कलं मस्वनिगु जक मखु जातीय भाषीक दमन जुया च्वंथाय् अधिकारया नितिं हालिपिन्त साम्प्रदायिक जुइ धैगु चेतावनी बीगु थौंया सरकारं यानाच्वंगु ज्याया भाला नं थःपिसं हे कयादिगु खनेदु ।

अले प्रश्रितजुयात थुलि हे इनाप दु कि जातीय भाषीय अधिकारया नितिं जुइगु आन्दोलन नं प्रजातन्त्र व लोकतन्त्रया आन्दोलन हे खः । उकिं थुकी ग्वहालि यायेगु नं उगु लँय् न्ह्यज्यायेगु हे खः । धात्थेंगु प्रजातन्त्र वा लोकतन्त्रया स्थापना मजूतले भाषाया आन्दोलन यायेमज्यू धैगु तर्क ह्याउँमचा तर्क जक खः वा खस अहँकारया स्वार्थ रक्षा यायेगु तर्क जक खः । भाषा जातिया समान अधिकार मन्त धाःसा छिगु लोकतन्त्र नं उकिया सः थ्वया हे च्वनि सुनांपने फइ मखु । प्रगतिशील मार्क्सवादी धाइपिं छिकपिं थज्यायिं विद्वानपिसं देसया वस्तुस्थितिया सही विश्लेषण यानाः जातीय व भाषीय समानाधिकारया नितिं सही लँ क्यनेमाल जातीय पूर्वाग्रहं ग्रष्ट जुयाः तथ्ययात म्वयेथ्यायेगु ज्या दिकेमाल ।

एकीकरण खः कि गोरखा राज्य विस्तार ?

एकीकरण खः कि गोरखा राज्य विस्तार ? 

सुरेश किरण 

Source : www. esamata.com

 

पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः त्याकूगु २५० दँ दत, तर नं वं याःगु ज्या नेपाः एकीकरण खः लाकि गोरखा राज्यया विस्तार खः, अझ नं विवाद हे तिनि । थ्व विवाद उत्पन्न जुइगु धइगु हे शाहं याःगु ज्या असफल जूगुया प्रमाण मखु ला ? पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः एकीकरण हे याःगु खः धाइपिंसं तर्क बीगु याः कि वय्कलं यानादीगु ज्याया मूल्यांकन यायेबलय् थौंया मिखां स्वयाः विश्लेषण याये मजिउ, तत्कालीन ई व अबलेया वस्तुस्थितियात स्वयाः विश्लेषण यायेमाः । अले अबलेया वस्तुस्थिति छु ले धायेबलय् भारतय् अंग्रेज शक्ति बल्लाना वयाच्वंगु व उमिसं नेपाः नं कब्जा याइगु सम्भावना जूगुलिं बल्लाःगु नेपाः दयेके मालाः पृथ्वीनारायण शाहं थ्व एकीकरणया अभियान न्ह्याकूगु खः । 

तर गुगु इलय् पृथ्वीनारायण शाहं ‘नेपाः एकीकरण’ या ज्या न्ह्याकूगु खः, उगु इलय् भारतया अंग्रेज शासकतय्पाखें नेपाःयात धाथें छुं ख्याच्वः वा खतरा वःगु हे खः ला ? उगु इलय् भारतया अंग्रेज सत्तापाखें नेपाःया मल्ल शासक वा थ्व जःखः च्वंगु मेगु छुं हे राज्ययात खतरा वःगु छुं हे कथंया प्रमाण मदु । उगु इलय् स्वनिगः वा मेगु छुं नं लागाय् अज्याःगु छुं हे घटना जूगु प्रमाण मदु, गुकिं यानाः कि पृथ्वीनारायण शाहयात नेपाः एकीकरण मयासें मगाःगु अवस्था ब्वलन । उकिं अबले पृथ्वीनारायण शाहं गुगु सैन्य गतिविधि यात व वयागु गोरखा राज्ययात तःधं यायेगु अभियान जक खः, एकीकरण अभियान मखु । 

पृथ्वीनारायण शाह थम्हं नं थः नेपाःया एकीकरणय् वनाच्वना धकाः गनं धयातःगु लूगु मदु । लिसें तत्कालीन नेपाः वा गोरखा राज्ययात भारतया अंग्रेज शासकपाखें खतरा वल धकाः नं वय्कलं गनं धयातःगु मदु । पृथ्वीनारायण शाह सी त्ययेकाः लिपिबद्ध याना थकूगु ‘दिव्योपदेश’य् नं थज्याःगु बिचाः वा भाव गनं व्यक्त यानातःगु मदु । दक्षिणी देय् तसकं चतुर तक धयातःगु दु, वं थःगु देश हे नयेगु कुतः यानाच्वन धकाः गनं धयातःगु मदु । गुगु इलय् पृथ्वीनारायण शाहं ‘नेपाः एकीकरण’ या ज्या न्ह्याकूगु खः, उगु इलय् भारतया अंग्रेज शासकतय्पाखें नेपाःयात धाथें छुं ख्याच्वः वा खतरा वःगु हे खः ला ?

 पृथ्वीनारायण शाहं अबले गुगुं नं राज्यय् आक्रमण याये न्ह्यः अंग्रेज साम्राज्यया खतरा दु, अय् जूगुलिं झी छप्पँ जुइ माल धकाः प्रस्ताव छगू तकं तःगु खने मदु । अथे खःसा पृथ्वीनारायण शाह थम्हं हे गनं मधाःगु थ्व ‘एकीकरण’या बाखं लिपा गनं स्वाः वल ले ? थ्व वास्तवय् शाहवंशीय जुजुपिंत ‘हिरो’ दयेकेगु झ्वलय् पञ्चायती व्यवस्थां निर्माण याःगु व्याख्या जक खः । 

पञ्चायती व्यवस्थाया मू नेतृत्व धइगु जुजुया हे खः । उकिं जुजुं थःगु सारा वंशयात हे देय्या नायक दयेकेगु झ्वलय् पृथ्वीनारायणयात ‘राष्ट्रनिर्माता’ व त्रिभुवनयात ‘राष्ट्रपिता’ धइगु उपमा बिया यंकूगु खः । त्रिभुवनयात ‘राष्ट्रपिता’ धकाः गुगुं नं बहुदलवादी नेतातय्सं स्वीकार मयाः, पृथ्वीनारायणयात जक ‘राष्ट्रनिर्माता’ धकाः स्वीकार यायेत्यंगुया कारण छु ? जनजाति व मधेसी समुदाययात काउन्टर बीत मखु ला ? 

माने याये कि पृथ्वीनारायण शाहया गोरखा विस्तारया इलय् भारतया अंगेज शासकपाखें नेपाःयात खतरा वल हे धाये । छुं जुयाः अबले अंग्रेज सेनां नेपालय् आक्रमण याःगु जूसा छु पृथ्वीनारायण शाहं उकियात पने फइगु खइ ला ? थन थ्व खँ ल्वःमंके मजिउ कि पृथ्वीनारायण शाह न्ह्याक्व हे तयारी यानाः वःगु जूसां नं तत्कालीन स्वनिगःया सैनिकतय् न्ह्यःने व कमजोर हे खः । किपुली आक्रमण याःबलय् पृथ्वीनारायण शाह स्वक्वः तक पराजित जुल । किपुली लः तक हे छ्वयेगु बन्द यानाः नाकाबन्दी मयाःगु जूसा किपू त्याकेगु धइगु पृथ्वीनारायण शाहया वशया विषय मजुइगु खइ । छक्वः ला किपूमितय्सं स्वय्म पृथ्वी नारायणयात हे स्यायेत्यंगु खः । वयात जीवनदान बियाः त्वःताछ्वत । किपूमितय्सं वया किजा शूरप्रताप शाहया मिखा तछ्याःबलय् व मिखाय् नेपाः वयाच्वंम्ह अंग्रेज पादरी माइकल इन्जिलं हे वासः याना बिउगु खः । येँदेय् त्याकेगु लागिं नं खुला न्ह्यवंनिसें नाकाबन्दी यानाः यँयाः जात्राय् मस्त जुयाच्वंगु देशय् चान्हय् आक्रमण याःगु खः । यदि अथे मयाःगु जूसा येँदेय् नं त्याके फइ मखु । चान्हय् वयाः कर्पिनि देय् आक्रमण यायेगु धइगु ला लुच्चा–फटाहातय्सं जक याइगु ज्या खः, ‘राष्ट्र निर्माण’या सोच तइपिं मनूतय्सं याइगु ज्या मखु । 

येँदेय् छगू त्याकेत ला थुलि तिकडम म्हिते माःम्ह मनुखं पूरा हिन्दूस्तान कब्जा यानावःगु ब्रिटिस साम्राज्यलिसे युद्ध याये फइ ला ? 

गुलिखे विज्ञतय्सं थ्व ‘एकीकरण’ धइगु शब्दय् नं आपत्ति प्वंकूगु दु । एकीकरण धइगु ला अज्याःगु देशया जक जुइ, गुगु देय् छगू इलय् तःधं जुयाः लिपा टुक्रा टुक्राय् छरे जुया वन । नेपाः थज्याःगु देय् मखु । पृथ्वीनारायण शाहया पालय् तक नं नेपाः धइगु स्वनिगः जक खः, गोरखा मखु । नेपाः अलग्ग हे देश खः, गोरखा अलग्ग हे देश खः । गुगुं इलय् नेपाःनापं हे च्वनाच्वंगु गोरखा लिपा छुटे जुयाः अलग्ग देश जूगु मखु । गोरखां नेपाः धइगु न्हापा झीगु हे देश खः, आः छुटे जुयाच्वंगुलिं एकीकरण याये माल धकाः हमला याःगु मखु । थ्व ला पूर्ण रुपं हे गोरखा राज्य विस्तार यायेत नेपालय् आक्रमण याःगु खः । 

पृथ्वीनारायण शाहया सेनां पूर्वय् सिक्किम (टिस्टा) व पश्चिमय् पञ्जाब (सतलज) तकं आक्रमण याःगु दु । छु थ्व नं न्हापा न्हापा नेपाः हे खः ला ? मखु । व ला तःधंगु देशया जुजु जुइगु चाहनां जकं अन थ्यंक आक्रमण याः वंगु खः । पृथ्वीनारायण शाह मदयेधुंकाः नेपाः व ब्रिटिस सेना दथुइ युद्ध जुल, वर्तमान भारतया नालापानीइ । वहे युद्धय् पराजित जुइवं नेपालं सुगौली सन्धि याये माःगु खः । उगु युद्धय् यदि बेलायतं चाहे जूगु खःसा नेपाः हे त्याके मफइगु खइ ला ? तीन खण्डय् एक खण्ड नेपाः अबले बेलायतं त्याका काःगु खः । 

थ्वहे सन्दर्भय् छता गम्भीर खँ नं ल्ह्वने । पृथ्वीनारायण शाह व वया सन्तानं नेपाः त्याकल, आदिवासी जनजाति व मधेसीतय्गु राज्य नं त्याकाः तःधंगु नेपाः दयेकल । तर थथे त्याकाः झीत छु प्राप्त जुल ? यदि अबलय् धाथें बेलायतं आक्रमण यानाः नेपाः त्याका काःगु जूसां झीत छु पाइगु जुइ ? आखिर नेपाःया नेवाःत पराजित जूपिं खः। व पराजय ब्रिटिस सेनापाखें जुइमा वा गोरखाली सेनापाखें जुइमा, छु पात ? म्हिगः झी नेवाः भाय् ल्हाइपिं जनता । गोरखा सेनां त्याकूगु कारणं खय भाय् ल्हानाच्वना । यदि ब्रिटिस सेनां त्याकूगु जूसा अंग्रेजी (वा हिन्दी) ल्हाये मालीगु जुइ । नेवाः भाय् त्वःतेधुंकाः झीसं खस ल्हाये मालेमा वा हिन्दी ल्हाये मालेमा, झीत फरक जुइ ? 

झीगु राज्य ला कर्पिंन्सं त्याका कायेधुंकल । व त्याकूम्ह पृथ्वीनारायण शाह जुइमा वा एलिजाबेथ प्रथम जुइमा, झीत पाइ ? बेलायतं त्याकूगु जूसा बेलायतया अधीनय् च्वनेमालीपिं झी, पृथ्वीनारायण शाहं त्याकूगु जुयाः खय ब्रम्हूतय् अधीनय् च्वने मालाच्वन । फरक थुलि हे जक मखुला ? उकिं अबले पृथ्वीनारायण शाहं मयाःगु जूसा थ्व नेपाः बेलायतं काये धुंकल जुइ धकाः गुगु पाठ झीत ब्वंका तल, व झीगु लागिं छुं हे ज्या मवः । थ्व पूर्ण रुपं हे खस ब्रम्हूवादी राष्ट्रवादं निर्माण यानातःगु तर्क खः । उकी झी भावुक जुयाः बाः वने माःगु आवश्यकता मदु । 

थौंया हे खँ ल्हायेगु खःसां नं नेपाःया मैथिली स्वयां भारतया मैथिली सम्पन्न, नेपाःया भोजपुरी स्वयां भारतया भोजपुरी सम्पन्न । आः ला नेपाःया नेवाःत स्वयां सिक्किमया नेवाःत सम्पन्न । थुकियात गज्याःगु राष्ट्रवाद धायेगु ? ‘पृथ्वीनारा–यणवादी’तय्सं लिसः बी ला ?

रचनात्मकताया मुल्य व मान्यता

रचनात्मकताया मुल्य व मान्यता 
दर्शनवीर शाक्य, सम्पादक, पेजथ्री वाःछि पाै
 

 
धार्मिक मूल्य व मान्यतायात ग्लाय्मर क्षत्रं थःगु ‘रचनात्मक’ रूप बियाः न्ह्यब्वइगु न्हूगु खँ मखु । गुब्लें बुद्धया किपा दुगु लाकां । गुब्लें गणेद्यया किपा दुगु ब्रा व पेन्टी । गुब्लें लक्ष्मीद्यःया किपा दुगु ट्वाइलेट सिट । थज्योगु हे रचनात्मकता न्ह्यब्येगु झ्वलय् मिस अर्थ २०१४ धेंधेंबल्ला कासाय् नेपाःया प्रतिनिधि जुयाः कुमारी द्यःया थिमय् ‘रचनात्मक वसः’ व समाः याना न्ह्यब्वःगु खः।

रचनात्मकताया ल्याखं थुगु भेषभुसायय् नेवाःतय्गु आस्थाया, जिवित द्यः कुमारी माजुया भेषभुषा कथं हे कुमारी द्यःया सिन्हं व मुकुट दु । तर थुगु थीम कथं थुकीया न्ह्यब्वयाच्वंम्ह मय्जुया त्य्प्चा खनेदयेक वसः पुंकातःगु नं दु । ग्लाय्मरया ल्याखं थुगु वसः व थीमयात ल्वःगु समाः न्ह्यब्वयातःगु ताय्फु । तर नं छु थुकीं मिस अर्थ धकाः नेपाःया प्रतिनिधित्व पाय्छि जुइला ? थुगु किपा दकलय् न्हापां फेशबुकय् खनेदुगु खः । फेशबुकय् यक्वस्यां हे लाइक नं यानातःगु दु । यक्वस्यां थुकी रचनात्मकता खंका च्वंगु दु । थज्योगु “रचनात्मक ज्याखँयात तारिफ मयाःपिं अवश्यनं पुलांगु विचारधाराया मनू नालेमाःगु ताय्काच्वंपिं नं दइ । तर छु थुकीयात धात्थें रचनात्मकता दु ला ?

कुमारी माजुयात छगु शक्तिया रूपय् नेवाःतय्सं पुज्यायेगु यानावयाच्वंगु दु । यक्वस्यां कुमारी धालकी हे येँ च्वंम्ह जक विचाः याइ तर कुमारी द्यः गन गन नेवाःत दु अन अन हे बिस्कं बिस्कं कुमारीयात शक्ति नाला पुज्यानाच्वंगु दइ । येँ लिसें यल, ख्वप जक मखुसे थनया त्वाः त्वालय् तकं बिस्कं बिस्कं हे कुमारी द्यः स्थापना यानातःगु नं दु । छम्ह मिसा मचायात कुमारी द्यः भाः पिया पालीइ भागीयायेगु नेवाःतय्गु संस्कार दु । गुम्ह मिसामचाया प्रतिकयात द्यः भाः पियातःगु दु उगु आस्थायात ग्ल्याय्मरया मंचय् ब्वयाः ब्यूटिकन्टेष्टय् ब्वति कायेगु छु पाय्छी जु ला ?

कुमारीया थुगु थीमय् ब्यूटि कन्टेस्टय् ब्वति काःपिंत नं थन छुं हे धाय् फइगु अवस्था नं मदु । दकलय् न्हापां ला अथे कुमारी द्यःया थीम मंचय् ब्वयेगु ज्याखँ गथे याना जुल धैगु खँय् झीसं नं वाःचायेके माः । कुमारी द्यः थौं झीगु आस्थाया द्यः सिबें ब्यूटि कन्टेष्टया कस्ट्यूम जक हे जुयाच्वंगु दु । मस्तय्गु स्कूल फंकशन निसें देशविदेशी पाहांपिंत क्यनेगु छगू नृृत्य सिबें कुमारी द्यः छु खः धकाः न्हूगु पुस्तां थुइके मफूनी । येँया बलय् छक्व हुलमूलय् घ्वात्तुघ्वाना कुमारी माजुया दर्शन यायेगु छगू स्यू । तर कुमारीया शक्ति, बलिदान व रक्षाया प्रतिक कथं न्हूपुस्तायात कनातःगु नं मदु । इमिसं बांलाक्कनं मस्यु । नेवाः संस्कार, संस्कृतियात केवल उत्सवया रूपय् जक हनीगु याः लिच्वः थ्व हे खः । थज्योगु स्थीति अझनं भयाःवह जुइफु । नेवाःतय्गु समस्या थन प्रस्त हे खनेदु । गुगु खँ झी बाज्या बज्ये पिंसं कनावयाच्वंगु दु व हे खँ झीसं नं नालाकाल धाःसा झी पुलांपिं परम्पराबादी जुइ तर थुकथं हे मोडिफाइ याना वन धाःसा झीगु पहिचान तनावनिं । झीगु मूल्य व मान्यता झीसं हे थुइके फयाच्वंगु मदु । नाले मफयाच्वंगु दु । छाय् झी नेवाःतय्गु जाति मेमेगु जाति सिबें पाः वा झीगु जाति मेमेगु जाति सिबें छु बिशेषता दु धैगु खँ झीसं वाः चायेके मफयाच्वंगु दु ।

ईया हिला वंगु परिस्थिति धाये वा छगू मां हनाच्वंगु षडयन्त्र धाय् नेवाःतय्सं थःगु पहिचानय् च्यूता ब्वये मफूगु वा मफयेका ब्यूगु कारण हे थ्व खः । जब तक एकल जातीया राज्य वा एकल भाषा नीति वा मेपिनीगु पहिचानयात कदर यायेगु राज्यया नीति दइ मखु नेवाःत जक मखु सकल जनजाती तय्सं थःथःगु पहिचान थुकथं हे त्वताःवनिं । थुगु कथं हे मोडिफाइड जुयाः वनिं । झीसं नं थःगु पहिचानयात मोर्डनाइज याना वनी । हरेक आस्था थुकथं हे मोडिफाइ जुयाः वनि ।

सिंहल शार्थबाहा आजुया वाखं (साभार :- जर्मनिया म्युजियमय् दुगु पुलांगु पौभा Die Abenteur des Simhala - Siegfried Lienhard 1985)

सिंहल शार्थबाहा आजुया वाखं (साभार :- जर्मनिया म्युजियमय् दुगु पुलांगु पौभा Die Abenteur des Simhala - Siegfried Lienhard 1985)

Damodar Pradhan, Canada

किपा ल्या - १
१) श्री बज्रसत्व ।।
२) श्री आर्याबलोकितेश्र्वर‍ ।।
३) थन श्री ३ शाक्य सिंह भगवान ... ... महीमाखः ... ... ल्हात जुल्:।।

किपा ल्या – २ 
४) सिंहलकल्प नगरसं (सिंहसाहु महाजनं) थओ म्हओचो थओ पुत्र सिंहल शार्थबाहा थओ ईहीमोचा थओ बनीज्याल सकल्यमह् मुनाओ ... कुलधर्म्म ... ल्हासायम् च्वन जुल्:।।
५) थन सिंहल शार्थबाहा थवो बुबा माहाजनयाके माह्मयाके ताम्रव्दिप धयागु देशसं बञ्जा ब्यापाल ओने धकमह् बिमती यानावो च्वन जुल्:।।
६) थन सिंहल शार्थबाहान बुबा मामन् बेला मबियाकम् ... बेला फोनावो ... थ्ववेलासं माम बाबा(नं) वेलाबिल ... (या) नाओ च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – ३ 
७) थन सिंहल शार्थबाहान थवो छेंन पिहां ओयाओ थवो पासापनिसतं घन्ट थानाओ च्वयकाव् च्वन जुल्:।।
८) थन न्यासल वञ्जाल सकल्यामह् मुना ओयाव सिंहल शार्थबाहायाके बिनती यातम् जिपनी सकल्यम् रत्नाकर समुद्रस बञ्जा ओनेयात ... ओय धुन धकम थिथिम्ह खन् ल्हात:।।
९) थन सिंहलशार्थबाहा आदिम न्यासल वञ्जालपनी अनेग धन द्रब्य बस्तु जोनावो सल किसी अस्त्र ग्रमधु (गमधु) ... यास्यमह् अनेग बाद्य थाककम जात्रा यास्यम रत्नाकर समुद्रस ओना जुलः।।
१०) थन माम बाबाया बचन मवयाकम (?) ... थ्वो दोशन (दोष) सिंहल शार्थबाहा आदिपम् न्यासल वञ्जालया भाग्य कायाव (?) शनिश्र्चर ... जुलः।।

किपा ल्या – ४
११) थन सिंहल शार्थबाहा आदिपम् न्यासल वञ्जालपनी सकल्यम् कथम् थ्वो महासमुद्रय तिरसं थ्यन जुलः। थ्वो बेलस सिंहल शार्थबाहा माझिक सरतावो धाल। थ्वो महासमुद्रन जिपनिसत पार यातकि धकम् थनम् लि माझिकन जुलस्म् जिव थ्वो समुद्रस पार (यायि) जुल्: धकम् भलोसा बियाव बिनति यास्यम् च्वन जुल्:।।
१२) थन माझिकन सिम्हल सार्थबाहा अदिपम न्यसला वञ्जालपनी सकल्यम दोङगासं तस्यम् थ्वो महासमुद्रन पार यातकावो च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – ५
१३) थन अकसमात्रन (अकसमार्गन्ं) का(ल) बायु वोयवो दोङगा फात पुलाओ सिम्हल सार्थबाहा प्रमुखन न्यासल वञ्जाल ... यान जुल्:।।
१४) थन न्यासल लसि (म्ह्) निता सकल्यम् सुन्दरीयागु रुप जुस्यम् वोयवो सिम्हल सार्थबाहा आदिपम न्यासल वञ्जाल सकल्यम थ्वो महासमुद्रन थत कयावो च्वन जुल्:।।
१५) थन सिम्हल सार्थबाहा प्रमुखओ न्यासल वञ्जाल पनिसत न्यासल सुन्दरी पनिसन अनेग ओसत पित बियाओ बोध बिस्यम् थिथिम्ह ख्ं ल्हानावो च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – ६
१६) थन सिम्हलसार्थबाहा प्रमुख न्यासल वञ्जालपनिसत न्यासल सुन्दरी पनिस्यन म्हतिम्ह छम्ह छम्ह पुरुष नालावो महाहर्षमान यास्यम् थवो थवो छेंसन्ं बोनावो यनकावो च्वन जुल्:।।
१७) थन सिम्हल सार्थबाहायात सुन्दरीन क्वोथासं तयावो अनेग भोजन यातकावो नाना रसया ख्ं ल्हानावो च्वन जुल्:।।
१८) थन सिम्हल सार्थबाहा वो(ओ) सुन्दरीव निम्हस्या ... यास्यम क्रिडा यानवो (आनन्दन) च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – ७
१९) थन सुन्दरिया न्ह्ल ओयकम देनावो चोना बेलस त्वादेबास चोना मतस श्री करुणामय बिज्यानाओ सिम्हल सार्थबाहायात आज्ञा जुलम आमो मिसा सुन्दरी मखु लसिं (म्ह्) निम्ह् ... हेयेकु जुल्:।।
२०) थन सिम्हल सार्थबाहान लसिंम्ह्त ... से मखु सोयका थओगु चन्द्रहास खडग जोनावो रात्रीस दक्षिण दिसा सोस्यम याकतनम् ओन् जुल्:।।
२१) थन सिम्हल सार्थबाहा नया क्वोथा थेनकाओ छवा सिमा गयावो सोया (?) बेलस क्वोथास चोना लोकन्ं धालम् आम सुन्(द)रि मखु (?)। लसिंनिपिम्ह थ्वो(?) सत्यनम खओ थन चोना(पनि) स्यना ... (पु) ली स्वोहुनि धकम् धाल जुल्:।।
२२) थन सिम्हलसार्थबाहा पत्यार जुस्यम् लिहा ओयाओ(?) थओ क्वोथासन त्वादेवास बिज्याक श्री करुणामययाके बिमती याक थ्वो बेलस करुणामयनम्ह उपदेस बियाओ अन्तर ध्यान जुल्:।।

किपा ल्या – ८
२३) थन लसिं (म्) निय न्हेल्ं चायओ सुन्दरी जुस्यम् थवो स्वामी सिम्हल सार्थबाहायाके बिमती यातम् थनिय रात्रीस्ं गन झाया धकम् थ्वो बेलस सिम्हल सार्थबाहा ... (मल मुत्र) त्याग ... (धकम् धाल) जुल्:।।
२४) थन सिम्हल सार्थबाहान न्या सनेओ थओ कोथान पिहा ओयओ थओ वञ्जाल पनिस्त ...  सलातओ थओ थओ म्होचोयागु अनेग ख्याल ... यानगु ख … स्यम् च्वन जुल्:।।
२५) थन सिम्हल सार्थबाहान थओ न्यासला वञ्जाल पनिस्त सतय या ... सकस्यम् म्होको सुन्दरी मखु न्यासलम्ह्म लसिंम्ह मनुक्षया ला हि नया तोनाओ चोनिपिम्ह सत्येन खओ धकम् न्यासल वञ्जालया जिव म्होचू थिथिम्ह मत यानाओ च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – ९
२६) थन सिम्हल सार्थबाहा आदिम न्यासल वञ्जालपनी सकल्यम् थओ थओ म्होचोय कोथास नयगु मन तस्यम् ... को ... च्वोन ... थ्वो बेलास लसिंम्हन बोध बियाओ च्वन जुल्:।।
२७) थन न्यसला लसिं(म्ह)नीत मुनाओ थिथि खं ल्हातम् सिम्हल सार्थबाहान ... सियकलम थ्वो ...  थनिम प्यन्हु फुक्क ... जुल्: धकम् ... (धाल) जुल्:।।
२८) थन सिम्हल सार्थबाहा आदिम्ह न्यासल वञ्जाल सकल्यम् मुनावो अनेग सामाग्री जोनावो ताम्म्रव्दिप धयागु देशन हथासन पिहा ओन जुल्:।।

किपा ल्या – १०
२९) थन बाराहाक धयाम्ह अश्र्वराजा लुंया फिसलस म्ह बुलाओ चोनम्ह याके सिम्हल सार्थबाहा प्रमुखन् न्यासला वञ्जाल पनिसन थ्वो महासमुद्र्न पार यातकी धकम् बिमती यास्यम च्वन जुल्:।।
३०) थन बाराहाक अश्र्वराजा दनावो सिम्हलसार्थबाहा आदिपम् न्यासल वञ्जाल सकल पनिस्त आज्ञा जुलम् छपनी दक्कम् थ्वो महासमुद्रन जिन पार यातके छपनी सुन्हान्ं लिफत स्वय मदु धकम् बोध बियाओ च्वन जुल्:।।

 किपा ल्या – ११
३१) थन बाराहाक अश्र्वराजान थवो तओधिक जुस्यम्ह सिम्हल सार्थबाहा आदिपम न्यासल बन्जाल(पनि) म्हसं गयकाओ थ्वो महासमुद्र ... कम बेगनम्ह बोस्य ओना जुल्:।।
३२) थन न्यासल वञ्जालपनी सकल्यम् लिफत सोका ... थम्ह जोना हयाओ लसिंम्ह ... ला नया हि तोनाओ च्वन जुल्:।।
३३) थन ताम्रव्दिपसन न्यासलम्ह लसिं(म्ह)नीत आकसन बोस्य ओयावो न्यासल वञ्जालया लिउने च्वोना ओ अनेग ल्हाप यातम् थनम्ली लसिंम्ह्निपनिगु मायान लिफत स्वम्ह लसिंम्ह्न जोना यन जुल्:।।

किपा ल्या – १२
३४) थन सिम्हल सार्थबाहा ... याकातन (?) महासमुद्रपारसा थ्वो बाराहाक अश्र्वराजायाके बिमती यानाओ नमस्कार यातम्ह थ्वो बेलसा अश्र्वराजान ... ।।
३५) थन सिम्हल सार्थबाहा एकमातर चन्द्रप्रभा खद्ग जोनाओ थ्वो देसन लिहान ओन थ्वो बेलस लसिंम्ह छम्ह आकासन बोस्य ओयाओ दुक्ख बिलम थ्वो लसिम्ह सिम्हल सार्थबाहान ...  चन्द्रप्रभा खदग जोनाओ ... ख्यानओ छोत जुल्:।।
३६) थन लसिं(म्ह)नी सुर्न्दरिरुप जुस्यम् मायान छम्ह बालख दयकाओ मेब बनिया निम्हस्याके जि स्वामी बुझय यानावो बिओ धकम् बिमती यानावो च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – १३
३७) थन मेब वञ्जालनम्ह बालख सुन्दरी ... नयाओ एकमातर वोया(ओया) धकम् धास्यम् ... सिम्हल सार्थबाहा धाल थ्वो मिसा सुन्दरी मखु लसिंम्ह खओ जित भक्ष्य यायु धाल्:।।
३८) थन सिम्हल सार्थबाहा मेब बनिया थ्वपनी सोम्हम थओ देशस लिहाओना च्वन जुल्:।।
३९) थन सिम्हसाहु ओय म्होको वञ्जालपनि सकल्य मुनाओ थओ पुत्र सिम्हल सार्थबाहा गबले थ्यन धकम् (बिमति) यास्यम् बिचार यानावो च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – १४
४०) थन ब्राम्हण निम्हस्यान थ्व बालख सुन्दरी ... (निम्ह) बोना यनकी धकम् धावनली सिम्हल सार्थबाहा न धाल थ्वो बालख सुन्दरी मखु ... मिसा लसिंम्ह थुक धका उत्तर बिस्यम् ओन जुल्:।।
४१) थन सिंह धायागु देशसं सिम्हसाहु निम्ह स्त्रीपुरुषया थास सिम्हल सार्थबाहा थ्यनकल थओ बाबा मामायात भोका पुस्यम च्वन जुल्:।।
४२) थन सिम्हसाहु सिम्हल सार्थबाहा काय बाबा निम्हस्यान थिथिम् दुक्ख सुखया खं कनाओ बिचार यानावो च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – १५
४३) थन सिम्हल सार्थबाहा न्यासला बन्जालया बाबाया फुकिज्: ... सकल्यम ओयाओ ... थिथिम ...  खं ल्हास्यम च्वन जुल्:।।
४४) थन सिम्हसाहुया थास लसिं(म्ह)नी सुन्दरिरुपन बालख छम्ह बुयाओ मिखान ख्वोबी हायकावो महादुक्ख न बिमती यातम् थ्वो बालख छी छयचा खवो धकम् ल:ल्हानाओ च्वन जुल्:।।
४५) थन सिम्हसाहु थवो म्होचो भलिचा ... हर्षमान यास्यम चोना चोन थ्वो बेलसं सिम्हल सार्थबाहान खनावो तमं चायावो थओ छेंन पिहा वोन जुल्:।।

किपा ल्या – १६
४६) थन ... सिम्हसाहुया ... मिसा जि ... लसिंन् थुक (थुका) थ्वो ... ।।
४७) थन शिंम्हदेशया शिंहकेशरी राजा मन्तरी काजी सिपाही अनेग राजपुरुष सकल्यम् मुनावो अहल म्हितल ओनाओ थ्व बेलसं थ्व लसिंम्हया रुपी सुन्दरी जुस्यं सिम्हल सार्थ बाह या छेंसं (छेसा) का ... स्वयाओ च्वोन् जुल थ्व बेलसा शिंहकेशरी (केशरी) राजानं थ्व सुन्दरी खनेओं बिचाल याक जुल्:।।

किपा ल्या – १७
४८) थन शिंम्हसाहुनं ... सिम्हलसार्थबाहा ... थ्व सुन्दरीरुपी लसिं(म्ह)नी ... च्वोन् जुल्:।।
४९) थन शिंहकेशरी (केशरी) राजा मन्तरी राजपुरुष मुनावो चोना थास थ्वो सुन्दरिरुपि लसिं(म्ह्) बालख बुस्यन् शिंहकेशरी (केशरी) राजायाके बिमती यात हे ! महाराज जि स्वामी सिम्हल सार्थबाहान बिना(स) कारण जित थिनावो हल बुझया यानावो बिओ धकम् बिमती याक जुल्:।।
५०) थन शिंहकेशरी (केशरी) राजायागु ... वना सिम्हल सार्थबाहायाके ... आज्ञा जुल ... थ(थ्वो) ... य मा ... धकम् बिमती याक जुल्:।।

किपा ल्या – १८
५१) थन शिंहकेशरी (केशरी) राजान सिम्हल सार्थबाहायात थ्वो सुन्दरी ... बालख छाय पितीनावो ... यनकी धकम् आज्ञा ... सिम्हल सार्थबाहान थ्व सुन्दरी मखु बालख(मखु) धकम् बिमती यास्यम् ... ।।
५२) थन शिंहकेशरी राजान थ्वो सुन्दरीयाके माया चास्यम् अन्तपुरस बोनावो यन जुल्:।।
५३) थन अन्तपुरस शिंहकेशरी (केशरी) राजाओ सुन्दरिरुपी लसिं(म्ह) नी ओ निम्हस्या अनेग ख्याल सरमगरा यास्यम् च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – १९
५४) थन राञिसं शिंहकेशरी (केशरी) राजा ... लसिं (म्ह) नी ... ।।
५५) थन उखुनु राञिसं शिंहकेशरी (केशरी) ... लसिं (म्ह) नी ... ।।
५६) थन मन्तरी राजापुरुषह पनी सकल्यम राजकुलस ध्वाका मचायओ मिखास खोबी तस्यम अरभुत चायाओ च्वन जुल्:।।

 

किपा ल्या – २०
५७) थन मन्तरी थमनम् ओनावो सिम्हल सार्थबाहायाके राजकुलस ध्वाका मचायावो चोन गथे याय धकम् बिनती यास्यम् च्वन जुल्:।।
५८) थन सिम्हल सार्थबाहायान आओ ... खदग जोनाओम(न्) तरिओ लिस्यम हतासन ... कआओ(कावो) सिम्हल सार्थबाहान कुता थनाओ ... सिसा कोस्यम् हतकलम् थ्वो बेलस्ं न्यासलम्ह लसिं(म्ह)नी ...।।
५९) थन ... ।।

किपा ल्या – २१
६०) थन न्यासलम्ह लसिं(म्ह)नी सकल्यम् काबु जुयाओ भो स्वामी जिमिगु अपराध क्षमा यास्यम बिज्याय माल धकम् बिनती यातम्थ्वो बेलस सिम्हलसार्थबाहान आज्ञा जुलम्  हे पापिस्त् (ह्) लसिं (म्ह) नी छपनी छम्ह थन च्वने मदु थओ देशस्ं च्वना हुनि धकम् आज्ञा जुलम् थनम्हलि न्यासलम्ह्म लसिं (म्ह) नी आकासन् बोयाओ लिहान ओन जुल्:।।
६१) थन राजा रानी ... रुप ... सिम्हल सार्थबाहायात राजा याय धकम् साहुती याको ... ।।
६२) थन ... सिम्हल सार्थबाहायाके बिमती यात।।

किपा ल्या – २२
६३) थन सिम्हल सार्थबाहा तयार जुयाओ मन्तरी निम्हम् जज्ञसालास्ं (यज्ञसालास) बिज्यानाओ च्वन  जुल्:।।
६४) थन पुरोहित बज्राचार्यन अनेग बिधिकर्मम् यास्यम सिम्हल सार्थबाहायात राज्या (अ) भिषेक बिययात होमयज्ञ न यानाओ च्वन जुल्:।।
६५) थन भिन्यगु लगनस भिनगु बेलस्ं ... बियावो कलसन म्ह लुस्यम् ... सिम्हलराजा धका नाम  प्रतिस्था (प्रतिथा) याना च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – २३
६६) थन सिम्हलराजा ... बिज्याक थ्व बेलस्ं अनेग बाद्य थाकाओ प्याख न हुया (कावो) ... राजा खुशी याका जुल्:।।
६७) थन सिम्हलराजा मन्तरी काजी सरदार क्वतवार राजपुरुष सकल्यम् मुनावो ताम्रव्दिप धयागु  देशस्ं लसिं (म्ह) नी थास्ं हताल वोने धकम् साहुती यास्यम् च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – २४
६८) थन ... किसी गयावो सल गयावो ... हताल लवाय धकम्ह ईक्ष्या ... ।।

किपा ल्या – २५
६९) थन सिम्हलराजाया र(ल)सकर मन्तरी काजी सिपाहि सकल्यम न्ह्यवोने च्वनावो तुपाटन कयकावो लसिं(म्ह)नीसा नाप (तओ) युद्ध याक थ्व बेलस्ं ताम्म्रव्दिप ... आकासन बेगन बोस्यम्ं ओयाओ लोहतकचिम्ह दायावो अनेग मन्त्राणा ... ।।
७०) ( ... ... ... )

किपा ल्या – २६
७१) थन न्यासलम्ह लसिं(म्ह)नी जुद्ध याय मफयाओ काबु जुयाओ सिम्हल राजायाके बिनती यातम् छलपोलया राज्य जुलम् जिपनी अपराध कस्यम् क्षमा यास्यम् बिज्याय माल धकम् बिनती याक बेलस्ं सिम्हलराजान छपनी न्यासलम्ह लसिं (म्ह) नीत मनुक्षया ला हि नयमदु श्री श्री श्री करुणामययागु अस्टमी ब्रत यानावो धर्म्मस्ं चोने माल धकम् आज्ञा दयकु जुल्:।।
७२) थन श्री श्री श्री करुणामयया अस्टमीब्रत ... लसिंम्हनी सकस्य (म्ह्) न ... ।।

किपा ल्या – २७
७३) थन ... न्यआओ सिम्हल व्दि (व्) प (शिंम्हलव्दिप्) धकम् नाम (देशन्) ...  काजी सरदार प्रजापनी सक (ल) लिहान् बिज्याक जुल्:।।
७४) थन सिम्हलराजा लिहा: बिज्याकगु समाचार सियावो अनेग राजपुरुष पिन्ं ओयावो अनेग मंगल बाद्य थाक्कम ल स्वस्यम् देशसं दुहान बिज्याकु जुल्:।।
७५) थन सिम्हल राजायात तुतिपाली चायका (ओ) राजकुलसं दुहा बिज्याकु जुल्:।।
७६) थन ... सिम् (हल) राजा ... राजपुरुषपनी थिथिम अनेग ज्ञानगुनया (गुणया) खं कनाओ ... बिज्याना ओ च्वन जुल्:।।

किपा ल्या – २८
७७) थन ... अस्टमी (ब्रत) धर्म्म यायगु साहुती याना (ओ) च्वोन जुल्:।।
७८) थन श्री श्री श्री आर्याबलोकितेश्र्वर‍ थास सिम्हलराजा रानी मन्तरी काजी सकस्यनम् एकचित्त यानावो शुक्ल अस्टमीब्रत धर्म्म    यानावो च्वोन थ्वो खुनु निस्यम थ्व देशस्ं सदान्ं सुभिक्षा जुयावो ... जुयावो च्वन जुल्:।।
७९)  श्री बुङमेश्र्वर‍म भा ... सनम पद्महस्तम ... ।।

किपा ल्या – २९
८०) ॐ नम: ... आदित्यबार थ्व खुन्हु ... महानगरे थाकु(र) ... पुत्र ... चन्द्र ... (ता) हर्श थकुम्ह थायपाजु ... उत्साह जुयाओ थ्व सिम्हल सार्थबाहा ओ न्यासल बनियायागु (खन्) ... जगत सन्सार सत्वो प्राणी ...... ।।
                             (पौभा पुलाँ जुया काप चंगु जुया आखः ग्व: प्रष्ट सिईमदु थाय् ... तयातगु खः)