एकीकरण खः कि गोरखा राज्य विस्तार ?

एकीकरण खः कि गोरखा राज्य विस्तार ? 

सुरेश किरण 

Source : www. esamata.com

 

पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः त्याकूगु २५० दँ दत, तर नं वं याःगु ज्या नेपाः एकीकरण खः लाकि गोरखा राज्यया विस्तार खः, अझ नं विवाद हे तिनि । थ्व विवाद उत्पन्न जुइगु धइगु हे शाहं याःगु ज्या असफल जूगुया प्रमाण मखु ला ? पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः एकीकरण हे याःगु खः धाइपिंसं तर्क बीगु याः कि वय्कलं यानादीगु ज्याया मूल्यांकन यायेबलय् थौंया मिखां स्वयाः विश्लेषण याये मजिउ, तत्कालीन ई व अबलेया वस्तुस्थितियात स्वयाः विश्लेषण यायेमाः । अले अबलेया वस्तुस्थिति छु ले धायेबलय् भारतय् अंग्रेज शक्ति बल्लाना वयाच्वंगु व उमिसं नेपाः नं कब्जा याइगु सम्भावना जूगुलिं बल्लाःगु नेपाः दयेके मालाः पृथ्वीनारायण शाहं थ्व एकीकरणया अभियान न्ह्याकूगु खः । 

तर गुगु इलय् पृथ्वीनारायण शाहं ‘नेपाः एकीकरण’ या ज्या न्ह्याकूगु खः, उगु इलय् भारतया अंग्रेज शासकतय्पाखें नेपाःयात धाथें छुं ख्याच्वः वा खतरा वःगु हे खः ला ? उगु इलय् भारतया अंग्रेज सत्तापाखें नेपाःया मल्ल शासक वा थ्व जःखः च्वंगु मेगु छुं हे राज्ययात खतरा वःगु छुं हे कथंया प्रमाण मदु । उगु इलय् स्वनिगः वा मेगु छुं नं लागाय् अज्याःगु छुं हे घटना जूगु प्रमाण मदु, गुकिं यानाः कि पृथ्वीनारायण शाहयात नेपाः एकीकरण मयासें मगाःगु अवस्था ब्वलन । उकिं अबले पृथ्वीनारायण शाहं गुगु सैन्य गतिविधि यात व वयागु गोरखा राज्ययात तःधं यायेगु अभियान जक खः, एकीकरण अभियान मखु । 

पृथ्वीनारायण शाह थम्हं नं थः नेपाःया एकीकरणय् वनाच्वना धकाः गनं धयातःगु लूगु मदु । लिसें तत्कालीन नेपाः वा गोरखा राज्ययात भारतया अंग्रेज शासकपाखें खतरा वल धकाः नं वय्कलं गनं धयातःगु मदु । पृथ्वीनारायण शाह सी त्ययेकाः लिपिबद्ध याना थकूगु ‘दिव्योपदेश’य् नं थज्याःगु बिचाः वा भाव गनं व्यक्त यानातःगु मदु । दक्षिणी देय् तसकं चतुर तक धयातःगु दु, वं थःगु देश हे नयेगु कुतः यानाच्वन धकाः गनं धयातःगु मदु । गुगु इलय् पृथ्वीनारायण शाहं ‘नेपाः एकीकरण’ या ज्या न्ह्याकूगु खः, उगु इलय् भारतया अंग्रेज शासकतय्पाखें नेपाःयात धाथें छुं ख्याच्वः वा खतरा वःगु हे खः ला ?

 पृथ्वीनारायण शाहं अबले गुगुं नं राज्यय् आक्रमण याये न्ह्यः अंग्रेज साम्राज्यया खतरा दु, अय् जूगुलिं झी छप्पँ जुइ माल धकाः प्रस्ताव छगू तकं तःगु खने मदु । अथे खःसा पृथ्वीनारायण शाह थम्हं हे गनं मधाःगु थ्व ‘एकीकरण’या बाखं लिपा गनं स्वाः वल ले ? थ्व वास्तवय् शाहवंशीय जुजुपिंत ‘हिरो’ दयेकेगु झ्वलय् पञ्चायती व्यवस्थां निर्माण याःगु व्याख्या जक खः । 

पञ्चायती व्यवस्थाया मू नेतृत्व धइगु जुजुया हे खः । उकिं जुजुं थःगु सारा वंशयात हे देय्या नायक दयेकेगु झ्वलय् पृथ्वीनारायणयात ‘राष्ट्रनिर्माता’ व त्रिभुवनयात ‘राष्ट्रपिता’ धइगु उपमा बिया यंकूगु खः । त्रिभुवनयात ‘राष्ट्रपिता’ धकाः गुगुं नं बहुदलवादी नेतातय्सं स्वीकार मयाः, पृथ्वीनारायणयात जक ‘राष्ट्रनिर्माता’ धकाः स्वीकार यायेत्यंगुया कारण छु ? जनजाति व मधेसी समुदाययात काउन्टर बीत मखु ला ? 

माने याये कि पृथ्वीनारायण शाहया गोरखा विस्तारया इलय् भारतया अंगेज शासकपाखें नेपाःयात खतरा वल हे धाये । छुं जुयाः अबले अंग्रेज सेनां नेपालय् आक्रमण याःगु जूसा छु पृथ्वीनारायण शाहं उकियात पने फइगु खइ ला ? थन थ्व खँ ल्वःमंके मजिउ कि पृथ्वीनारायण शाह न्ह्याक्व हे तयारी यानाः वःगु जूसां नं तत्कालीन स्वनिगःया सैनिकतय् न्ह्यःने व कमजोर हे खः । किपुली आक्रमण याःबलय् पृथ्वीनारायण शाह स्वक्वः तक पराजित जुल । किपुली लः तक हे छ्वयेगु बन्द यानाः नाकाबन्दी मयाःगु जूसा किपू त्याकेगु धइगु पृथ्वीनारायण शाहया वशया विषय मजुइगु खइ । छक्वः ला किपूमितय्सं स्वय्म पृथ्वी नारायणयात हे स्यायेत्यंगु खः । वयात जीवनदान बियाः त्वःताछ्वत । किपूमितय्सं वया किजा शूरप्रताप शाहया मिखा तछ्याःबलय् व मिखाय् नेपाः वयाच्वंम्ह अंग्रेज पादरी माइकल इन्जिलं हे वासः याना बिउगु खः । येँदेय् त्याकेगु लागिं नं खुला न्ह्यवंनिसें नाकाबन्दी यानाः यँयाः जात्राय् मस्त जुयाच्वंगु देशय् चान्हय् आक्रमण याःगु खः । यदि अथे मयाःगु जूसा येँदेय् नं त्याके फइ मखु । चान्हय् वयाः कर्पिनि देय् आक्रमण यायेगु धइगु ला लुच्चा–फटाहातय्सं जक याइगु ज्या खः, ‘राष्ट्र निर्माण’या सोच तइपिं मनूतय्सं याइगु ज्या मखु । 

येँदेय् छगू त्याकेत ला थुलि तिकडम म्हिते माःम्ह मनुखं पूरा हिन्दूस्तान कब्जा यानावःगु ब्रिटिस साम्राज्यलिसे युद्ध याये फइ ला ? 

गुलिखे विज्ञतय्सं थ्व ‘एकीकरण’ धइगु शब्दय् नं आपत्ति प्वंकूगु दु । एकीकरण धइगु ला अज्याःगु देशया जक जुइ, गुगु देय् छगू इलय् तःधं जुयाः लिपा टुक्रा टुक्राय् छरे जुया वन । नेपाः थज्याःगु देय् मखु । पृथ्वीनारायण शाहया पालय् तक नं नेपाः धइगु स्वनिगः जक खः, गोरखा मखु । नेपाः अलग्ग हे देश खः, गोरखा अलग्ग हे देश खः । गुगुं इलय् नेपाःनापं हे च्वनाच्वंगु गोरखा लिपा छुटे जुयाः अलग्ग देश जूगु मखु । गोरखां नेपाः धइगु न्हापा झीगु हे देश खः, आः छुटे जुयाच्वंगुलिं एकीकरण याये माल धकाः हमला याःगु मखु । थ्व ला पूर्ण रुपं हे गोरखा राज्य विस्तार यायेत नेपालय् आक्रमण याःगु खः । 

पृथ्वीनारायण शाहया सेनां पूर्वय् सिक्किम (टिस्टा) व पश्चिमय् पञ्जाब (सतलज) तकं आक्रमण याःगु दु । छु थ्व नं न्हापा न्हापा नेपाः हे खः ला ? मखु । व ला तःधंगु देशया जुजु जुइगु चाहनां जकं अन थ्यंक आक्रमण याः वंगु खः । पृथ्वीनारायण शाह मदयेधुंकाः नेपाः व ब्रिटिस सेना दथुइ युद्ध जुल, वर्तमान भारतया नालापानीइ । वहे युद्धय् पराजित जुइवं नेपालं सुगौली सन्धि याये माःगु खः । उगु युद्धय् यदि बेलायतं चाहे जूगु खःसा नेपाः हे त्याके मफइगु खइ ला ? तीन खण्डय् एक खण्ड नेपाः अबले बेलायतं त्याका काःगु खः । 

थ्वहे सन्दर्भय् छता गम्भीर खँ नं ल्ह्वने । पृथ्वीनारायण शाह व वया सन्तानं नेपाः त्याकल, आदिवासी जनजाति व मधेसीतय्गु राज्य नं त्याकाः तःधंगु नेपाः दयेकल । तर थथे त्याकाः झीत छु प्राप्त जुल ? यदि अबलय् धाथें बेलायतं आक्रमण यानाः नेपाः त्याका काःगु जूसां झीत छु पाइगु जुइ ? आखिर नेपाःया नेवाःत पराजित जूपिं खः। व पराजय ब्रिटिस सेनापाखें जुइमा वा गोरखाली सेनापाखें जुइमा, छु पात ? म्हिगः झी नेवाः भाय् ल्हाइपिं जनता । गोरखा सेनां त्याकूगु कारणं खय भाय् ल्हानाच्वना । यदि ब्रिटिस सेनां त्याकूगु जूसा अंग्रेजी (वा हिन्दी) ल्हाये मालीगु जुइ । नेवाः भाय् त्वःतेधुंकाः झीसं खस ल्हाये मालेमा वा हिन्दी ल्हाये मालेमा, झीत फरक जुइ ? 

झीगु राज्य ला कर्पिंन्सं त्याका कायेधुंकल । व त्याकूम्ह पृथ्वीनारायण शाह जुइमा वा एलिजाबेथ प्रथम जुइमा, झीत पाइ ? बेलायतं त्याकूगु जूसा बेलायतया अधीनय् च्वनेमालीपिं झी, पृथ्वीनारायण शाहं त्याकूगु जुयाः खय ब्रम्हूतय् अधीनय् च्वने मालाच्वन । फरक थुलि हे जक मखुला ? उकिं अबले पृथ्वीनारायण शाहं मयाःगु जूसा थ्व नेपाः बेलायतं काये धुंकल जुइ धकाः गुगु पाठ झीत ब्वंका तल, व झीगु लागिं छुं हे ज्या मवः । थ्व पूर्ण रुपं हे खस ब्रम्हूवादी राष्ट्रवादं निर्माण यानातःगु तर्क खः । उकी झी भावुक जुयाः बाः वने माःगु आवश्यकता मदु । 

थौंया हे खँ ल्हायेगु खःसां नं नेपाःया मैथिली स्वयां भारतया मैथिली सम्पन्न, नेपाःया भोजपुरी स्वयां भारतया भोजपुरी सम्पन्न । आः ला नेपाःया नेवाःत स्वयां सिक्किमया नेवाःत सम्पन्न । थुकियात गज्याःगु राष्ट्रवाद धायेगु ? ‘पृथ्वीनारा–यणवादी’तय्सं लिसः बी ला ?