स्वंगूलोकया यात्राः बुंगद्यःया जात्रा
श्रीकृष्ण महर्जन
थौं जेठ ७ गते मंगलवाः गोरखापत्र राष्ट्रिय न्हिपतिइ नयाँ नेपाल पेजय् पिदंगु लेख
नेवाःतय्गु जक मखु नेपाःया हे दक्ले ताःहाकःगु जीवन्त संस्कृति कथं
नालातःगु बुंगद्यःया जात्रा खः । बुंगद्यःयात स्वनिगःया नेवाःतय्सं जक मखु
स्वनिगः लागाय् च्वनाच्वंपिं थीथी समुदायपाखें नं उतिकं हे हना वयाच्वंगु
दु । बौद्धमार्गी, हिन्दू, बैष्णवी व शैव -नाथ सम्प्रादय)यापिन्सं तकं
थःथःगु कथं हना वयाच्वंगु दु बुंगद्यःयात । विशेष याना अन्नया द्यः अले
सकलसित कल्याण याइम्ह द्यः कथं करुणमयया रुपय् हना वयाच्वंगु दु ।
बुंगद्यःया नां
नेवाःतय्सं बुंगद्यः यात लोकनाथ धकाः नं हना वयाच्वंगु दुसा अथे हे थीथी
धर्मालम्बीतय्सं नं थीथी कथंया नां बिया बुंगद्यःयात पूजा आजा याना
वयाच्वंगु खने दु । बुंगद्यःयात बौद्धमार्गीतय्सं लोकेश्व, अवलोकितेश्वर,
पद्मपाणी धकाः नं धया वयाच्वंगु दु । अथे हे हिन्दूतय्सं रातो
मच्छिन्द्रनाथ धया वयाच्वंगु दुसा शैवतय्सं -नाथ सम्प्रदाय) मच्छिन्द्रनाथ
धया वयाच्वंगु दु । अथे हे बैष्णवी सम्प्रदायपाखें बिरन्ची नारायण धकाः नं
धयाच्वंगु दु । बुंगद्यःयात सहकालया द्यः, बषर्ातया द्यः अले अन्नया द्यः
धकाः नं धया वयाच्वंगु दु । अले गुलिं गुलिसिनं धाःसा बुंगद्यः धाइम्ह
तत्कालिन अवस्थाय् कृषि विशेषज्ञ धकाः तकं धयाच्वंगु दु । बेलायतया
अनुुसन्धानकर्ता जोनके लकं अनसन्धानया झ्वलय् बुंगद्यःया बास्तविक नां
बुखाम खः । बुखाम जुजुं बुंगद्यः जूवंगु खः धकाः वय्कलं च्वयादीगु दु ।
बुखाम धाइम्ह चायाः विकासंनिसें अन्नया गुणस्तर अप्वयेकेगु नापं थीथी कथंया
अन्नयात ल्वाकछ्याना न्हूगु कथंया अन्नया विकास याःम्ह धकाः तकं दावी
यानादीगु दु ।
बुंगद्यःया निगः देय्गः
छुं नं द्यःया समान्य कथं
छगः जक देय्गः दइगु खः । तर बुंगद्यःया देय्गः धाःसा निगः दु । यलया
तःबाहालय् छगः अले बुंगय् छगः याना निगः देय्गः दु । दच्छिया दुयने निगः हे
देय्गलय् खुला/खुला ई बुंगद्यःयात तइगु चलन दु । उत्तरयाण धकाः यःमरि
पुन्हिनिसें बुंगद्यःयात यलया तःबहालय् च्वंगु देगलय् अले सूर्य दक्षिणायण
धकाः ज्यापुन्हिनिसें बुंगय् च्वंगु देगलय् तइगु चलन दु ।
नेवाः मखुपिन्सं नं पूजा याइम्ह द्यः
नेवाःतय्सं जक मखु तामाङ, मगः, गुरुङ, राई, लिम्बु नापं खय्तय्सं तकं
बुंगद्यःयात तसकं हना वयाच्वंगु दु । दँय् दसं सकिमना पुन्हिया छन्हु
न्ह्यः बुंगया बुंगद्यःयात देय्गः दुगु लागाय् वया चा च्वनेगु, मत च्याकेगु
नापं म्ये हाला न्ह्याइपुकेगु याना वयाच्वंगु दु । अले पुन्हि खुन्हु सुथ
न्हापां हे बुंगद्यःयात पूजा याइगु चलन दु । उगु इलय् विशेष याना कःनि,
छ्व, वा नापं थीथी अन्नया पसा ज्वना वयेगु अले हाकनं द्यःया प्रसाद कथं उगु
अन्न लाना यंकाः अन्न पिइगु चलन दु । उगु इलय् गुलिं गुलिं नेवाःत नं
वनेगु यानाच्वंगु दु ।
अन्न नापया बुंगद्यःया स्वापू
सुं नं किसानं
बुँज्या याइगु इलय् बुंगद्यःयात 'जय करुणामय' धकाः नां काइगु चलन दु ।
पुवाचा पिइगु ई धैगु बुंगद्यःयात रथय् तइगु इलंनिसें जक यायेमाः धाइगु
मान्यता दु । अले वा पिइगु इलय् नं बुंगद्यःयात हे नां काइगु चलन दु । उलि
जक मखु वा लाइगु इलय् नं नेवाःतय्सं बुंगद्यःया नां काइगु चलन दु । अले वा
पाना दुकाइगु इलय् नं बुंगद्यःया हे नां काइगु चलन दु । उलि जक मुख बुंग
नापं थीथी लागाया नेवाःतय्सं आ तक नं छुं नं कथंया अन्न छेँय् दुत यंकेवं
हे दक्ले न्हापां बुंगद्यःयात छाइगु चलन दु । थौंकन्हय् तक नं बुंगद्यःयात
अन्न छायेगु अले हाकनं लाना यंका पुसाया रुपय् प्रयोग याइगु चलन दु । विशेष
याना बुंगःया स्थानीयवासी व ख्वपावासीतय्सं बुंगद्यःयात छाया अले लाना
अन्न पिइगु ज्या याना वयाच्वंगु अने दु ।
बुंगद्यः मदइगु इलय् अन्न पिइ मजिउगु धारणा
बुंगद्यः खुला यलय् अले खुला बुंगय् तइगु जूसां नं करिव च्यान्हु तक
बुंगद्यःया मूर्ति दइमखु । उगु इलय् बुंगद्यः छगू कथं सीगुया अर्थय् नं
कयातःगु दु । दँय् दसं चौलाथ्व पारु खुन्हु न्हवं याइगु चलन दुसा अथे न्हवं
याये न्ह्यः बुंगद्यःया जीव -आत्मा) लिकया कलसय् तयातइगु खः । अले न्हवं
याये धुंकाः छगू कथं सिथं यंकीगु तकं चलन दु । न्हापा न्हापा जूसा सीबाजा
-काहां)पुया हे यंकेमाःगु खः । उगु ईयात बुंगद्यःयात ब्रम्ह क्वंलय्
तयातःगु धइ । अनंलिपा पारुंनिसें अमै तकया दुने बुंगद्यःया मूर्ति मर्मत
यायेगुनिसें दश कर्म विधि तकं याइगु चलन दु । बुसँ खाकेगु, बरे छुकेगु, इहि
यायेगु, बाह्राः तयेगु निसें मिजं व मिसायात याइगु फुक्क कथंया संस्कार
याइगु चलन दु । छगू कथं पुनरजन्मया संस्कार याइगु खः । अथे पुनरजन्म
मजूतलेया इलय् अन्न पित धाःसा सइमुख धाइगु मान्यता दु । उकिं बुंगद्यः
मदुगु इलय् छुं नं कथंया अन्न पिइमजिउ धाइ ।
दच्छिया निक्वः बुंगद्यः काःवनीगु चलन
बुंगद्यःयात कामारुकामक्ष लागां हःगु धकाः वंशावलीइ न्ह्यथना तःगु दु ।
अले बुंगं दक्षिणपाखेया कुरुवा लागांनिसें जक भमः याना हःगु धाइ । उकिं
दँय् निक्वः बुंगद्यःयात काः वनेगु धकाः सांस्कृतिक बाजं थाना कुरुवा
लागाय् चच्छि च्वना बुंगद्यः हःगु कथं थौंकन्हय् कलशय् लः तया हयेमाःगु चलन
दु । थुगु चलन बुंगय् च्वंपिं पान्जुपिन्सं याना वयाच्वंगु दु । दँय् दसं
दिल्लाथ्व अमै व मांया ख्वाः स्वयेगु अमै खुन्ह कुरुवा लागय् वना द्यः
काःवनीगु चलन दु । खुसिइ च्वंगु जल लाना हया बुंगद्यःया तुतिइ लुइमाःगु चलन
दु ।
बुंगद्यःया रथ जात्रा
बुंगद्यःया रथ जात्रा धाइगु स्वनिगलय्
जक मखु देसय् हे दक्ले ताःहाकःगु जात्रा खः । अझ गुलिं गुलिं मनूतय्सं ला
विश्वय् हे दक्ले ताःहाकःगु रथ जात्रा धकाः नं धयाच्वंगु दु । थौंकन्हय्
बुंगद्यःया रथ जात्रा दँय् दसं यलय् अले झिंनिदँय् छकः बुंगंनिसें यलय् तक
हइगु चलन दु । थनिं थ्यंमथ्यं १६ सय दँ न्ह्याःनिसें हे बुंगद्यःया रथ
जात्रा न्ह्याःगु खः धाइ । बुंगंनिसें यलय् तक दँय् दसं रथ जात्रा याना
हयेगु थाकूगुलिं थनि ४ सय दँ न्ह्यः यलया जुजु श्रीनिवास मल्लया इलंनिसें
जक अथे झिंनिदँय् छकः बुंगंनिसें अले दँय् दसं यलय् यायेगु चलन न्ह्याकूगु
खः ।
बुंगद्यःया रथ जात्राया झ्वलय् बछलाथ्व पारु खुन्हु रथय्
बुंगद्यःयात तइगु चलन दु । न्हापा न्हापा जूसा उखुन्हु हे बुंगंनिसें यलय्
हइगु चलन दुगु खःसा उकिया संकेत कथं थौंकन्हय् दँय् दसं उखुन्ह पसुकां
सालेगु भाय् यानाच्वंगु नं मदुगु मखु । अले जब तृतिया फुना चौथि क्यनी उगु
इलंंनिसें बुंगद्यःया रथ जात्रा सुरु जुइ ।
स्वंगूलोकतया यात्रा
ब्रम्हाण्डय् धार्मिक दृष्टिकोढां स्वंगूलोक दु । स्वंगूलोक धाइगु
स्वर्गलोक, मत्र्यलोक व पाताललाक खः । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् यलय्
थाय् थासय् चाःहिइकीगु जूसां नं स्वनिगःया स्वंगू हे शहरया ब्यागलं ब्यागलं
कथंया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । अथे जात्रा याइगुयात जात्रा धकाः
धयाच्वंगु दु । बुंगद्यःयात तत्कालिन अवस्थाय् ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेव,
येँया तान्त्रिक बन्धुदत्त व यलया ज्यापु ललित ज्यापु अर्थात -ललित रथचक्र)
जाना हःगु धाइ । अले वय्कःपिनिगु नामं हे रथ जात्रा नं न्ह्याकाच्वंगु दु ।
दक्ले न्हापां बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् पूच्वंनिसें गाःबहाः तक यात्रा
याइगु खः । थनि निगू दशक न्ह्यः तक उगु रथ यात्रायात येँमित वना हे सालीगु
खः । उकिं गाःबहाः तकया जात्रा अर्थात गाःबहाः याः धाइगु यमितय्गु धकाः
धयाच्वंगु दु । गाःबहाः याः तकया यात्रायात स्वर्गलोकया यात्रा धायेगु
यानाच्वंगु दु ।
अथे हे गांबाहाः लागांनिसें नुगः लागा अर्थात लुँहिति
तकया यात्रायात ख्वपया जनताया जात्राया रुपय् नाला वयाच्वंगु दु । न्हापा
न्हापा उगु जात्राया झ्वलय् ख्वपय् च्वंपिं हे वया रथ साला यंकीगु खः ।
थुगु जात्रा धाइगु ख्वापया जुजु नरेन्द्रदेवया नामाय् जुयाच्वंगु जात्रा खः
। अले गाःबहाः लागांनिसें नुगः लागा तकया जात्रायात मत्र्यलोकया यात्रा
धाइगु चलन दु । अथे हे नुगःलागांनिसें लगं जुया इति त्वालय् तक यंकीगु
जात्रा धाइगु यलय्च्वंपिनिगु जात्रा खः । अले थुगु जात्रा धाइगु यलया ललित
ज्यापुया नामय् यानातःगु जात्रा खः । यलय् ताः हाकः तक जुइगु थुगु
जात्रायात पाताललोककया जात्रा धाइ । यलया इति त्वालंनिसें जाउलाख्यः तकया
जात्रायात विशेष याना किपूमितय्गु जात्रा धाइ । उगु इलय् किपुलिइ च्वंपिं
बाजं थाना वना रथ साः वनेमाःगु चलन दु । किपू नाप नापं न्हय्गांया जात्राया
रुपय् नालातःगु दु । थुकियात ल्यंदुपिं फुक्क जीव अर्थात प्राणीया
जात्राया रुपय् नालातःगु दु । बुंगद्यःया ल्यासे किपुलिइ दुगुलिं
किपूमितय्सं थःपिन्थाय् नं रथ जात्रा याना यंकेगु नितिं धकाः सालाः यंकूगु
धइ । उकिं थौंकन्हय् तक नं किपूया ज्याथःपिन्सं बुंगद्यःया थःपिनि जिलाजं
धकाः तकं धयाच्वंगु दु । पूच्वय् च्वंपिं नं किपुलिइ नं वनाच्वंगु जुया
पूच्वय् रथय् द्यः तइगु इलय् वा अनं सालाः यंकीगु इलय् अनया नेवाःतय्सं
नखःया रुपय् हनाच्वंगु मदु । बरु जाउला ख्यलय् याः न्याइगु अर्थात जाउला
जात्राया इलय् गुखुन्हु किपूमितय्सं नखःया रुपय् हनी उखुन्हु जक पूच्वय्
च्वंपिन्सं जात्रा न्यायेका वयाच्वंगु । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय्
थःथःपिनिगु लागाय् थ्यनीगु इलय् अनया स्थानिय जनतां जात्राया रुपय् हना
वयाच्वंगु दु । थुगु कथं स्वंगूलोकया यात्रायाना वयाच्वंगु बुंगद्यःया रथ
जात्रायात नेवाःतय्गु जीवन्त संस्कृति खः ।
उकि जिं लहरया माला हनाः बिइ"
भाजु राजेन्द्र श्रेष्ठं ल्यायम्हबलय खंगु म्हगंस, वयकया कल्पना थौं साकार जुया न्ह्यने वया च्वंगु दु । यचुगु निश्चल गगन थेँ जागु मनय पल्पसा या जः थेँ त्वया बिउगु दु । निभालं मखः थाय्, फय न मसंथाय्, की को तकं हे हाःसः मवथाय्, नः जागु सः थे अन न थ्वया बिउगु दु । सिनाज्याया चाः थें नायुगु मनय चेतनाया पुवाचा पिना बिउगु दु । छग्व छग्व खँग्व मनय थिगु तसकं हे हृदयस्पर्शी म्ये, भाजु राजेन्द्र श्रेष्ठया । एनिमेशन याना दीम्ह मयजु लहना श्रेष्ठ ।