स्वंगूलोकया यात्राः बुंगद्यःया जात्रा

स्वंगूलोकया यात्राः बुंगद्यःया जात्रा
 

श्रीकृष्ण महर्जन

थौं जेठ ७ गते मंगलवाः गोरखापत्र राष्ट्रिय न्हिपतिइ नयाँ नेपाल पेजय् पिदंगु लेख

 

नेवाःतय्गु जक मखु नेपाःया हे दक्ले ताःहाकःगु जीवन्त संस्कृति कथं नालातःगु बुंगद्यःया जात्रा खः । बुंगद्यःयात स्वनिगःया नेवाःतय्सं जक मखु स्वनिगः लागाय् च्वनाच्वंपिं थीथी समुदायपाखें नं उतिकं हे हना वयाच्वंगु दु । बौद्धमार्गी, हिन्दू, बैष्णवी व शैव -नाथ सम्प्रादय)यापिन्सं तकं थःथःगु कथं हना वयाच्वंगु दु बुंगद्यःयात । विशेष याना अन्नया द्यः अले सकलसित कल्याण याइम्ह द्यः कथं करुणमयया रुपय् हना वयाच्वंगु दु ।
 

बुंगद्यःया नां

नेवाःतय्सं बुंगद्यः यात लोकनाथ धकाः नं हना वयाच्वंगु दुसा अथे हे थीथी धर्मालम्बीतय्सं नं थीथी कथंया नां बिया बुंगद्यःयात पूजा आजा याना वयाच्वंगु खने दु । बुंगद्यःयात बौद्धमार्गीतय्सं लोकेश्व, अवलोकितेश्वर, पद्मपाणी धकाः नं धया वयाच्वंगु दु । अथे हे हिन्दूतय्सं रातो मच्छिन्द्रनाथ धया वयाच्वंगु दुसा शैवतय्सं -नाथ सम्प्रदाय) मच्छिन्द्रनाथ धया वयाच्वंगु दु । अथे हे बैष्णवी सम्प्रदायपाखें बिरन्ची नारायण धकाः नं धयाच्वंगु दु । बुंगद्यःयात सहकालया द्यः, बषर्ातया द्यः अले अन्नया द्यः धकाः नं धया वयाच्वंगु दु । अले गुलिं गुलिसिनं धाःसा बुंगद्यः धाइम्ह तत्कालिन अवस्थाय् कृषि विशेषज्ञ धकाः तकं धयाच्वंगु दु । बेलायतया अनुुसन्धानकर्ता जोनके लकं अनसन्धानया झ्वलय् बुंगद्यःया बास्तविक नां बुखाम खः । बुखाम जुजुं बुंगद्यः जूवंगु खः धकाः वय्कलं च्वयादीगु दु । बुखाम धाइम्ह चायाः विकासंनिसें अन्नया गुणस्तर अप्वयेकेगु नापं थीथी कथंया अन्नयात ल्वाकछ्याना न्हूगु कथंया अन्नया विकास याःम्ह धकाः तकं दावी यानादीगु दु ।
 

बुंगद्यःया निगः देय्गः

छुं नं द्यःया समान्य कथं छगः जक देय्गः दइगु खः । तर बुंगद्यःया देय्गः धाःसा निगः दु । यलया तःबाहालय् छगः अले बुंगय् छगः याना निगः देय्गः दु । दच्छिया दुयने निगः हे देय्गलय् खुला/खुला ई बुंगद्यःयात तइगु चलन दु । उत्तरयाण धकाः यःमरि पुन्हिनिसें बुंगद्यःयात यलया तःबहालय् च्वंगु देगलय् अले सूर्य दक्षिणायण धकाः ज्यापुन्हिनिसें बुंगय् च्वंगु देगलय् तइगु चलन दु ।
 

नेवाः मखुपिन्सं नं पूजा याइम्ह द्यः
 

नेवाःतय्सं जक मखु तामाङ, मगः, गुरुङ, राई, लिम्बु नापं खय्तय्सं तकं बुंगद्यःयात तसकं हना वयाच्वंगु दु । दँय् दसं सकिमना पुन्हिया छन्हु न्ह्यः बुंगया बुंगद्यःयात देय्गः दुगु लागाय् वया चा च्वनेगु, मत च्याकेगु नापं म्ये हाला न्ह्याइपुकेगु याना वयाच्वंगु दु । अले पुन्हि खुन्हु सुथ न्हापां हे बुंगद्यःयात पूजा याइगु चलन दु । उगु इलय् विशेष याना कःनि, छ्व, वा नापं थीथी अन्नया पसा ज्वना वयेगु अले हाकनं द्यःया प्रसाद कथं उगु अन्न लाना यंकाः अन्न पिइगु चलन दु । उगु इलय् गुलिं गुलिं नेवाःत नं वनेगु यानाच्वंगु दु ।
 

अन्न नापया बुंगद्यःया स्वापू
 

सुं नं किसानं बुँज्या याइगु इलय् बुंगद्यःयात 'जय करुणामय' धकाः नां काइगु चलन दु । पुवाचा पिइगु ई धैगु बुंगद्यःयात रथय् तइगु इलंनिसें जक यायेमाः धाइगु मान्यता दु । अले वा पिइगु इलय् नं बुंगद्यःयात हे नां काइगु चलन दु । उलि जक मखु वा लाइगु इलय् नं नेवाःतय्सं बुंगद्यःया नां काइगु चलन दु । अले वा पाना दुकाइगु इलय् नं बुंगद्यःया हे नां काइगु चलन दु । उलि जक मुख बुंग नापं थीथी लागाया नेवाःतय्सं आ तक नं छुं नं कथंया अन्न छेँय् दुत यंकेवं हे दक्ले न्हापां बुंगद्यःयात छाइगु चलन दु । थौंकन्हय् तक नं बुंगद्यःयात अन्न छायेगु अले हाकनं लाना यंका पुसाया रुपय् प्रयोग याइगु चलन दु । विशेष याना बुंगःया स्थानीयवासी व ख्वपावासीतय्सं बुंगद्यःयात छाया अले लाना अन्न पिइगु ज्या याना वयाच्वंगु अने दु ।
 

बुंगद्यः मदइगु इलय् अन्न पिइ मजिउगु धारणा
 

बुंगद्यः खुला यलय् अले खुला बुंगय् तइगु जूसां नं करिव च्यान्हु तक बुंगद्यःया मूर्ति दइमखु । उगु इलय् बुंगद्यः छगू कथं सीगुया अर्थय् नं कयातःगु दु । दँय् दसं चौलाथ्व पारु खुन्हु न्हवं याइगु चलन दुसा अथे न्हवं याये न्ह्यः बुंगद्यःया जीव -आत्मा) लिकया कलसय् तयातइगु खः । अले न्हवं याये धुंकाः छगू कथं सिथं यंकीगु तकं चलन दु । न्हापा न्हापा जूसा सीबाजा -काहां)पुया हे यंकेमाःगु खः । उगु ईयात बुंगद्यःयात ब्रम्ह क्वंलय् तयातःगु धइ । अनंलिपा पारुंनिसें अमै तकया दुने बुंगद्यःया मूर्ति मर्मत यायेगुनिसें दश कर्म विधि तकं याइगु चलन दु । बुसँ खाकेगु, बरे छुकेगु, इहि यायेगु, बाह्राः तयेगु निसें मिजं व मिसायात याइगु फुक्क कथंया संस्कार याइगु चलन दु । छगू कथं पुनरजन्मया संस्कार याइगु खः । अथे पुनरजन्म मजूतलेया इलय् अन्न पित धाःसा सइमुख धाइगु मान्यता दु । उकिं बुंगद्यः मदुगु इलय् छुं नं कथंया अन्न पिइमजिउ धाइ ।
 

दच्छिया निक्वः बुंगद्यः काःवनीगु चलन
 

बुंगद्यःयात कामारुकामक्ष लागां हःगु धकाः वंशावलीइ न्ह्यथना तःगु दु । अले बुंगं दक्षिणपाखेया कुरुवा लागांनिसें जक भमः याना हःगु धाइ । उकिं दँय् निक्वः बुंगद्यःयात काः वनेगु धकाः सांस्कृतिक बाजं थाना कुरुवा लागाय् चच्छि च्वना बुंगद्यः हःगु कथं थौंकन्हय् कलशय् लः तया हयेमाःगु चलन दु । थुगु चलन बुंगय् च्वंपिं पान्जुपिन्सं याना वयाच्वंगु दु । दँय् दसं दिल्लाथ्व अमै व मांया ख्वाः स्वयेगु अमै खुन्ह कुरुवा लागय् वना द्यः काःवनीगु चलन दु । खुसिइ च्वंगु जल लाना हया बुंगद्यःया तुतिइ लुइमाःगु चलन दु ।
 

बुंगद्यःया रथ जात्रा
 

बुंगद्यःया रथ जात्रा धाइगु स्वनिगलय् जक मखु देसय् हे दक्ले ताःहाकःगु जात्रा खः । अझ गुलिं गुलिं मनूतय्सं ला विश्वय् हे दक्ले ताःहाकःगु रथ जात्रा धकाः नं धयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् बुंगद्यःया रथ जात्रा दँय् दसं यलय् अले झिंनिदँय् छकः बुंगंनिसें यलय् तक हइगु चलन दु । थनिं थ्यंमथ्यं १६ सय दँ न्ह्याःनिसें हे बुंगद्यःया रथ जात्रा न्ह्याःगु खः धाइ । बुंगंनिसें यलय् तक दँय् दसं रथ जात्रा याना हयेगु थाकूगुलिं थनि ४ सय दँ न्ह्यः यलया जुजु श्रीनिवास मल्लया इलंनिसें जक अथे झिंनिदँय् छकः बुंगंनिसें अले दँय् दसं यलय् यायेगु चलन न्ह्याकूगु खः ।
बुंगद्यःया रथ जात्राया झ्वलय् बछलाथ्व पारु खुन्हु रथय् बुंगद्यःयात तइगु चलन दु । न्हापा न्हापा जूसा उखुन्हु हे बुंगंनिसें यलय् हइगु चलन दुगु खःसा उकिया संकेत कथं थौंकन्हय् दँय् दसं उखुन्ह पसुकां सालेगु भाय् यानाच्वंगु नं मदुगु मखु । अले जब तृतिया फुना चौथि क्यनी उगु इलंंनिसें बुंगद्यःया रथ जात्रा सुरु जुइ ।
 

 स्वंगूलोकतया यात्रा

ब्रम्हाण्डय् धार्मिक दृष्टिकोढां स्वंगूलोक दु । स्वंगूलोक धाइगु स्वर्गलोक, मत्र्यलोक व पाताललाक खः । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् यलय् थाय् थासय् चाःहिइकीगु जूसां नं स्वनिगःया स्वंगू हे शहरया ब्यागलं ब्यागलं कथंया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । अथे जात्रा याइगुयात जात्रा धकाः धयाच्वंगु दु । बुंगद्यःयात तत्कालिन अवस्थाय् ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेव, येँया तान्त्रिक बन्धुदत्त व यलया ज्यापु ललित ज्यापु अर्थात -ललित रथचक्र) जाना हःगु धाइ । अले वय्कःपिनिगु नामं हे रथ जात्रा नं न्ह्याकाच्वंगु दु । दक्ले न्हापां बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् पूच्वंनिसें गाःबहाः तक यात्रा याइगु खः । थनि निगू दशक न्ह्यः तक उगु रथ यात्रायात येँमित वना हे सालीगु खः । उकिं गाःबहाः तकया जात्रा अर्थात गाःबहाः याः धाइगु यमितय्गु धकाः धयाच्वंगु दु । गाःबहाः याः तकया यात्रायात स्वर्गलोकया यात्रा धायेगु यानाच्वंगु दु ।

अथे हे गांबाहाः लागांनिसें नुगः लागा अर्थात लुँहिति तकया यात्रायात ख्वपया जनताया जात्राया रुपय् नाला वयाच्वंगु दु । न्हापा न्हापा उगु जात्राया झ्वलय् ख्वपय् च्वंपिं हे वया रथ साला यंकीगु खः । थुगु जात्रा धाइगु ख्वापया जुजु नरेन्द्रदेवया नामाय् जुयाच्वंगु जात्रा खः । अले गाःबहाः लागांनिसें नुगः लागा तकया जात्रायात मत्र्यलोकया यात्रा धाइगु चलन दु । अथे हे नुगःलागांनिसें लगं जुया इति त्वालय् तक यंकीगु जात्रा धाइगु यलय्च्वंपिनिगु जात्रा खः । अले थुगु जात्रा धाइगु यलया ललित ज्यापुया नामय् यानातःगु जात्रा खः । यलय् ताः हाकः तक जुइगु थुगु जात्रायात पाताललोककया जात्रा धाइ । यलया इति त्वालंनिसें जाउलाख्यः तकया जात्रायात विशेष याना किपूमितय्गु जात्रा धाइ । उगु इलय् किपुलिइ च्वंपिं बाजं थाना वना रथ साः वनेमाःगु चलन दु । किपू नाप नापं न्हय्गांया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । थुकियात ल्यंदुपिं फुक्क जीव अर्थात प्राणीया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । बुंगद्यःया ल्यासे किपुलिइ दुगुलिं किपूमितय्सं थःपिन्थाय् नं रथ जात्रा याना यंकेगु नितिं धकाः सालाः यंकूगु धइ । उकिं थौंकन्हय् तक नं किपूया ज्याथःपिन्सं बुंगद्यःया थःपिनि जिलाजं धकाः तकं धयाच्वंगु दु । पूच्वय् च्वंपिं नं किपुलिइ नं वनाच्वंगु जुया पूच्वय् रथय् द्यः तइगु इलय् वा अनं सालाः यंकीगु इलय् अनया नेवाःतय्सं नखःया रुपय् हनाच्वंगु मदु । बरु जाउला ख्यलय् याः न्याइगु अर्थात जाउला जात्राया इलय् गुखुन्हु किपूमितय्सं नखःया रुपय् हनी उखुन्हु जक पूच्वय् च्वंपिन्सं जात्रा न्यायेका वयाच्वंगु । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् थःथःपिनिगु लागाय् थ्यनीगु इलय् अनया स्थानिय जनतां जात्राया रुपय् हना वयाच्वंगु दु । थुगु कथं स्वंगूलोकया यात्रायाना वयाच्वंगु बुंगद्यःया रथ जात्रायात नेवाःतय्गु जीवन्त संस्कृति खः ।