https://heritagewalker.wordpress.com
(यस वर्षको तिहार मनाउने सन्दर्भमा लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा, नेपाल सम्बत् न्हूँद, किजापुजाको तिथि विवादलाई लिएर डा.रोशन श्रेष्ठले नेपाल भाषामा लेख्नु भएको यस लेखको सारांश । डा.रोशन श्रेष्ठ संयुक्त राज्य अमेरिकामा कार्यरत एक वैज्ञानिक हुनुहुन्छ ।– ब्लगर)
नेपाल सम्बत् र नेवाः समाजमा जात्रापर्वहरु मनाउन सूर्योदयको बेला जुन तिथि परेको छ त्यहि तिथि त्यो दिनभरको लागि निर्धारण गरिन्छ । सूर्योदयको आधारमा लिइने यो तिथि निर्धारण व्यावहारिकताको आधारमा सजिलो पनि छ । औंसी, प्रतिपदा र तृतिया (सोमबार, मंगलबार र बुधवार) तीन दिन क्रमशः तिहार मनाउने सजिलो उपाय पनि हो ।
तर ज्योतिष पण्डितहरुले भने तिहारमा लक्ष्मीपुजा सोमबार गर्नु शास्त्रसम्मत नभएको जिकिर गर्दै शास्त्र निर्देश अनुसार लक्ष्मीपुजा औंसीको रात गर्नु पर्ने हुँदा तिहार पर्व आइतबार, सोमबार, मंगलवार क्रमश मनाउनु पर्ने तर्क गर्दछन । मुख्य विवादको विषय यो नै हो । तर व्यावहारिकताको आधारमा यो तर्क अत्यन्त अमान्य छ । यसलाई थप स्पष्ट पार्न स्वनिगः अर्थात काठमाडौं उपत्यकामा सूर्योदय र सूर्यास्तमा तिथि गणनालाई हेर्नु पर्ने हुन्छ ।
औंसी (२८ अक्टोबर) सोमबार
सूर्योदय बिहान ६ः१२ः३५ सूर्यास्त बेलुका ५ः२२ः०१ तिथि अन्त बिहान ९ः२३ः२२
प्रतिपदा (२९ अक्टोबर) मंगलबार
सूर्योदय बिहान ६ः१३ः१५ सूर्यास्त बेलुका ५ः२१ः१३ तिथि अन्त साँझ ६ः२८ः०९
द्वितिया (३० अक्टोबर)
तिथि अन्त विहान ४ः०२ः४५ (तूत तिथि)
तृतिया (३० अक्टोबर) बुधबार
सूर्योदय विहान ६ः१३ः५५ सूर्यास्त बेलुका ५ः२०ः२५ तिथिअन्त २ः१६ः२२ (३१ अक्टुबर)
"नेपाल सम्बत व नेवा:समाजं जात्रा नख: चख: न्यायेकेत लुनिभा:यात आधार कया: न्हिच्छिया तिथि क्व:छिइगु ख:। थ्व हिसाब अ:पु । आमै पारु व तृतिया (सोमबार मंगलबार बुधबार) झ्व:लिक स्वन्ति यायेगु अ:पुगु लँपु नं ख: ।
तर जोशी पण्डित पिन्सं धा:सा स्वन्तिया लक्ष्मीपुजा या कालगणना शास्त्रसम्मत मजूगु जिकिर यासें शास्त्र निर्देश कथं लक्ष्मीपुजा चह्रे कुन्हु हे यायेमा:गु जुया स्वन्ति नख: हनेत आइतबार-सोमबार-मंगलबार यायेमा:गु तर्क खनेदत । मुख्य विवाद थ्व हे जुल । "
तिथि अलमल जुया नेवा:त हे निथि जुया स्वन्ति नख: गबले हनेगु धका विवाद जुइवं झीसं लिस: बिया -
आसे आसे आसे, ल्वायेमते ... जिं नं थ्व बारे छकूचा धाये ....
भारतीय बिक्रम सम्बत या गते गिते जिं तीफ्याये मस: । १०, ११, १२, १३ गते धका हाला:जूगु छु ख: जिं मथुल । नेपाल सम्बतया न्हूदँ न्यायेकेत नं व हे भारतीय बिक्रम सम्बत या ब: कया: जुइगु ख:सा भारतीय सम्बत यात नेपाल सम्बतं गथे पलिस्था याइ? थ्व आत्मघाति पह: हिसि मन्त ।
ची हाकलं धायेगु जूसा थथे ख:
आमै सोमबा: लक्ष्मीपुजा,
पारु मंगलवा: म्हपुजा,
(दुतिया तूत जुल),
त्रितिया बुधवा: किजापुजा
थथे यायेगु पाय्छि तायेका ।
ता:हाक: कारण ब्वने मय:सा थुलि हे खँ स्यूसा गा: ।
कारण सिइके य:सा क्वय् बुलुहुँ ब्वना दिसँ ।
जोतिष गणनाय् सूर्य गणित व द्रिक गणित निताजि नां जा:। द्रिक गणित ल्याखँ नेपा:देय् या केन्द्र स्वनिग:, अर्थात अक्षांश २७.७१ उत्तर, देशांतर ८५.३२ पूर्व तया तिथि गणना यायेबलय् पाय्छि तिथि थथे दु (थ्व ल्या: नेपा:या पञ्चाङ्ग समितिं पिथनीगु नाप भतीचा ज्व: मलायेफु, तर थ्व ल्या: थन बियागु अक्षांश देशान्तर पाय्छि जूगु थासं लुनिभा: स्वयेगु ख:सा पाय्छि जुइ मा:)
आमै (२८ अक्टुबर)सोमबार
लुनिभा: ६:१२:३५; बिनिभा: ५:२२:०१ (ब); तिथिअन्त ९:२३:२२;
पारु (२९ अक्टुबर) मंगलबार
लुनिभा: ६:१३:१५; बिनिभा: ५:२१:१३ (ब); तिथिअन्त ६:२८:०९;
दुतिया तिथिअन्त ४:०२:४५ (३० अक्टुबर) (तूत तिथि)
तृतिया (३० अक्टुबर) बुधबार
लुनिभा: ६:१३:५५; बिनिभा: ५:२०:२५ (ब); तिथिअन्त २:१६:२२ (३१ अक्टुबर);
नेपाल सम्बत व नेवा:समाजं जात्रा नख: चख: न्यायेकेत लुनिभा:यात आधार कया: न्हिच्छिया तिथि क्व:छिइगु ख:। थ्व हिसाब अ:पु । आमै पारु व तृतिया (सोमबार मंगलबार बुधबार) झ्व:लिक स्वन्ति यायेगु अ:पुगु लँपु नं ख: ।
तर जोशी पण्डित पिन्सं धा:सा स्वन्तिया लक्ष्मीपुजा या कालगणना शास्त्रसम्मत मजूगु जिकिर यासें शास्त्र निर्देश कथं लक्ष्मीपुजा चह्रे कुन्हु हे यायेमा:गु जुया स्वन्ति नख: हनेत आइतबार-सोमबार-मंगलबार यायेमा:गु तर्क खनेदत । मुख्य विवाद थ्व हे जुल ।
फलित जोतिषशास्त्रं धाइ कि पुजा कर्मफल या नितिं शास्त्र निर्देश हाचां गायेमज्यू । तर शास्त्र या खँ हे ल्वाक:बुक: जुल धा:सा छु जुइ ले? व खँ शास्त्रय् स्पष्ट मदु ।
कृति चिन्ता मणी, भविष्य पुराण, निर्णय सिन्धु, धर्म सिन्धु थी थी शास्त्रया बारे स्यूपिन्सं धाइ कि शास्त्र कथं लक्ष्मीपुजा यायेगु उत्तम ई धयागु आमै कुन्हु प्रदोष कालय् ख:। थ्व हे आधार कया सोमबार आमै या तिथिगणित अन्त सुथय् ९:२३ बजे हे जुइगु जूगुलिं छन्हु न्ह्य: च:ह्रे कुन्हु बहनिइ या ई धयागु हे आमैया प्रदोषकाल ख: धका: धासें लक्ष्मी पुजा आइतबार यायेमा:गु ब्याख्या याना दिल । थ्व ब्याख्या पाय्छि मतायेका ।
प्रदोषकाल धयागु दिनांगकाल सौर्यमान कथं क्व:छिइ । छगू सौर्यदिनांग दुने प्रातकाल, संगवकाल, मध्यान्हकाल, अपरान्हकाल, सायान्हकाल, प्रदोषकाल, निषितकाल, अरुणोदयकाल धका ८ गू काल परिभाषित दु । पाय्छि प्रदोषकाल धयागु बिनिभा:निसें २ घौ लिपा तक जक ख: धा:सा, कर्मविधि पुजा आराधना या नितिं बिनिभा:या २ घौ न्ह्य:या सायान्हकाल निसें प्रदोषकालया पुजाविधि न्ह्याकुसां नं दोष मदु । अथे हे पुजाविधि त:हाक: जुइगु जुल धा:सा प्रदोषकालया पुजा निषितकाल तक न्ह्याकुसा नं दोष मदु । अथे जुया यक्व धैथें जोशितसें प्रदोष पुजा धयागु विनिभा:निसें निषितकाल तक ख: धका: धाइ । तर वास्तविक प्रदोषकाल धयागु बिनिभा:निसें २ घौ दुने या ई जक ख:।
अले थ्व प्रदोषकाल परिभाषित याइगु बिनिभा: धयागु: लुनिभा:या तिथिसं लूगु निभा: बिइबलय् जक मान्य जुइ । थ्व हिसाबं आमै तिथिगणितं सोमबार ९:२३ बजे हे क्वचायेधुंकुसां नं आमै या बिनिभा: धयागु सोमबार बहनिइ ५:२२:०१ या निभा: ख:, अले आमैया प्रदोषकाल नं व हे बिनिभा:लिपाया २ घौ ई जुल । तिथिगणितं व ई पारु जुयाच्वंसा नं दिनांगया प्रदोषकाल या सम्बन्ध तिथिगणित लिसे मखुसें विनिभा:लिसे जुइगुलिं याना सोमबा:या प्रदोषकाल हे आमैया प्रदोषकाल जुइ ।
छन्हु न्ह्य: चह्रेया लुनिभा:नाप स्वानाच्वंगु बिनिभा:या प्रदोषकाल तिथिगणितय् आमै दुने ला:सां नं वइत आमैया प्रदोषकाल धायेगु पाय्छि मजू । च्वय् हे धायेधुन कि दिनांगकाल ८ ताजि दक्वं निभा:या चक्र कथं क्व:छिइ । तर तिथिगणित निभा:या चक्र कथं क्व:छिइगु मखु । अथे जुया छन्हु न्ह्य:या प्रदोषकाल यात छन्हु लिपा या लुनिभा: नाप जबर्जस्ति स्वाकेगु ज्या शास्त्र सम्मत मजुल ।
सौर्यदिनांग काल गणना व तिथि गणनाया अन्तर्य थथे गोलमाल याना प्रचार मजुइमा:गु ख:। थुलिइ खँ ध्वाथुल धा:सा पारु कुन्हु हे न्हूदँ हनेत व म्हपुजा यायेत छुं हे पंग: मदु । गणित जोतिषशास्त्र कथं थन छुं हे गोलमाल खनेमदु ।
पाय्छि ख: मखु, छिकपिन्सं नं विचा: याना दिसँ ।
(यस वर्षको तिहार मनाउने सन्दर्भमा लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा, नेपाल सम्बत् न्हूँद, किजापुजाको तिथि विवादलाई लिएर डा.रोशन श्रेष्ठले नेपाल भाषामा लेख्नु भएको यस लेखको सारांश । डा.रोशन श्रेष्ठ संयुक्त राज्य अमेरिकामा कार्यरत एक वैज्ञानिक हुनुहुन्छ ।– ब्लगर)
नेपाल सम्बत् र नेवाः समाजमा जात्रापर्वहरु मनाउन सूर्योदयको बेला जुन तिथि परेको छ त्यहि तिथि त्यो दिनभरको लागि निर्धारण गरिन्छ । सूर्योदयको आधारमा लिइने यो तिथि निर्धारण व्यावहारिकताको आधारमा सजिलो पनि छ । औंसी, प्रतिपदा र तृतिया (सोमबार, मंगलबार र बुधवार) तीन दिन क्रमशः तिहार मनाउने सजिलो उपाय पनि हो ।
तर ज्योतिष पण्डितहरुले भने तिहारमा लक्ष्मीपुजा सोमबार गर्नु शास्त्रसम्मत नभएको जिकिर गर्दै शास्त्र निर्देश अनुसार लक्ष्मीपुजा औंसीको रात गर्नु पर्ने हुँदा तिहार पर्व आइतबार, सोमबार, मंगलवार क्रमश मनाउनु पर्ने तर्क गर्दछन । मुख्य विवादको विषय यो नै हो । तर व्यावहारिकताको आधारमा यो तर्क अत्यन्त अमान्य छ । यसलाई थप स्पष्ट पार्न स्वनिगः अर्थात काठमाडौं उपत्यकामा सूर्योदय र सूर्यास्तमा तिथि गणनालाई हेर्नु पर्ने हुन्छ ।
औंसी (२८ अक्टोबर) सोमबार
सूर्योदय बिहान ६ः१२ः३५ सूर्यास्त बेलुका ५ः२२ः०१ तिथि अन्त बिहान ९ः२३ः२२
प्रतिपदा (२९ अक्टोबर) मंगलबार
सूर्योदय बिहान ६ः१३ः१५ सूर्यास्त बेलुका ५ः२१ः१३ तिथि अन्त साँझ ६ः२८ः०९
द्वितिया (३० अक्टोबर)
तिथि अन्त विहान ४ः०२ः४५ (तूत तिथि)
तृतिया (३० अक्टोबर) बुधबार
सूर्योदय विहान ६ः१३ः५५ सूर्यास्त बेलुका ५ः२०ः२५ तिथिअन्त २ः१६ः२२ (३१ अक्टुबर)
"नेपाल सम्बत व नेवा:समाजं जात्रा नख: चख: न्यायेकेत लुनिभा:यात आधार कया: न्हिच्छिया तिथि क्व:छिइगु ख:। थ्व हिसाब अ:पु । आमै पारु व तृतिया (सोमबार मंगलबार बुधबार) झ्व:लिक स्वन्ति यायेगु अ:पुगु लँपु नं ख: ।
तर जोशी पण्डित पिन्सं धा:सा स्वन्तिया लक्ष्मीपुजा या कालगणना शास्त्रसम्मत मजूगु जिकिर यासें शास्त्र निर्देश कथं लक्ष्मीपुजा चह्रे कुन्हु हे यायेमा:गु जुया स्वन्ति नख: हनेत आइतबार-सोमबार-मंगलबार यायेमा:गु तर्क खनेदत । मुख्य विवाद थ्व हे जुल । "
तिथि अलमल जुया नेवा:त हे निथि जुया स्वन्ति नख: गबले हनेगु धका विवाद जुइवं झीसं लिस: बिया -
आसे आसे आसे, ल्वायेमते ... जिं नं थ्व बारे छकूचा धाये ....
भारतीय बिक्रम सम्बत या गते गिते जिं तीफ्याये मस: । १०, ११, १२, १३ गते धका हाला:जूगु छु ख: जिं मथुल । नेपाल सम्बतया न्हूदँ न्यायेकेत नं व हे भारतीय बिक्रम सम्बत या ब: कया: जुइगु ख:सा भारतीय सम्बत यात नेपाल सम्बतं गथे पलिस्था याइ? थ्व आत्मघाति पह: हिसि मन्त ।
ची हाकलं धायेगु जूसा थथे ख:
आमै सोमबा: लक्ष्मीपुजा,
पारु मंगलवा: म्हपुजा,
(दुतिया तूत जुल),
त्रितिया बुधवा: किजापुजा
थथे यायेगु पाय्छि तायेका ।
ता:हाक: कारण ब्वने मय:सा थुलि हे खँ स्यूसा गा: ।
कारण सिइके य:सा क्वय् बुलुहुँ ब्वना दिसँ ।
जोतिष गणनाय् सूर्य गणित व द्रिक गणित निताजि नां जा:। द्रिक गणित ल्याखँ नेपा:देय् या केन्द्र स्वनिग:, अर्थात अक्षांश २७.७१ उत्तर, देशांतर ८५.३२ पूर्व तया तिथि गणना यायेबलय् पाय्छि तिथि थथे दु (थ्व ल्या: नेपा:या पञ्चाङ्ग समितिं पिथनीगु नाप भतीचा ज्व: मलायेफु, तर थ्व ल्या: थन बियागु अक्षांश देशान्तर पाय्छि जूगु थासं लुनिभा: स्वयेगु ख:सा पाय्छि जुइ मा:)
आमै (२८ अक्टुबर)सोमबार
लुनिभा: ६:१२:३५; बिनिभा: ५:२२:०१ (ब); तिथिअन्त ९:२३:२२;
पारु (२९ अक्टुबर) मंगलबार
लुनिभा: ६:१३:१५; बिनिभा: ५:२१:१३ (ब); तिथिअन्त ६:२८:०९;
दुतिया तिथिअन्त ४:०२:४५ (३० अक्टुबर) (तूत तिथि)
तृतिया (३० अक्टुबर) बुधबार
लुनिभा: ६:१३:५५; बिनिभा: ५:२०:२५ (ब); तिथिअन्त २:१६:२२ (३१ अक्टुबर);
नेपाल सम्बत व नेवा:समाजं जात्रा नख: चख: न्यायेकेत लुनिभा:यात आधार कया: न्हिच्छिया तिथि क्व:छिइगु ख:। थ्व हिसाब अ:पु । आमै पारु व तृतिया (सोमबार मंगलबार बुधबार) झ्व:लिक स्वन्ति यायेगु अ:पुगु लँपु नं ख: ।
तर जोशी पण्डित पिन्सं धा:सा स्वन्तिया लक्ष्मीपुजा या कालगणना शास्त्रसम्मत मजूगु जिकिर यासें शास्त्र निर्देश कथं लक्ष्मीपुजा चह्रे कुन्हु हे यायेमा:गु जुया स्वन्ति नख: हनेत आइतबार-सोमबार-मंगलबार यायेमा:गु तर्क खनेदत । मुख्य विवाद थ्व हे जुल ।
फलित जोतिषशास्त्रं धाइ कि पुजा कर्मफल या नितिं शास्त्र निर्देश हाचां गायेमज्यू । तर शास्त्र या खँ हे ल्वाक:बुक: जुल धा:सा छु जुइ ले? व खँ शास्त्रय् स्पष्ट मदु ।
कृति चिन्ता मणी, भविष्य पुराण, निर्णय सिन्धु, धर्म सिन्धु थी थी शास्त्रया बारे स्यूपिन्सं धाइ कि शास्त्र कथं लक्ष्मीपुजा यायेगु उत्तम ई धयागु आमै कुन्हु प्रदोष कालय् ख:। थ्व हे आधार कया सोमबार आमै या तिथिगणित अन्त सुथय् ९:२३ बजे हे जुइगु जूगुलिं छन्हु न्ह्य: च:ह्रे कुन्हु बहनिइ या ई धयागु हे आमैया प्रदोषकाल ख: धका: धासें लक्ष्मी पुजा आइतबार यायेमा:गु ब्याख्या याना दिल । थ्व ब्याख्या पाय्छि मतायेका ।
प्रदोषकाल धयागु दिनांगकाल सौर्यमान कथं क्व:छिइ । छगू सौर्यदिनांग दुने प्रातकाल, संगवकाल, मध्यान्हकाल, अपरान्हकाल, सायान्हकाल, प्रदोषकाल, निषितकाल, अरुणोदयकाल धका ८ गू काल परिभाषित दु । पाय्छि प्रदोषकाल धयागु बिनिभा:निसें २ घौ लिपा तक जक ख: धा:सा, कर्मविधि पुजा आराधना या नितिं बिनिभा:या २ घौ न्ह्य:या सायान्हकाल निसें प्रदोषकालया पुजाविधि न्ह्याकुसां नं दोष मदु । अथे हे पुजाविधि त:हाक: जुइगु जुल धा:सा प्रदोषकालया पुजा निषितकाल तक न्ह्याकुसा नं दोष मदु । अथे जुया यक्व धैथें जोशितसें प्रदोष पुजा धयागु विनिभा:निसें निषितकाल तक ख: धका: धाइ । तर वास्तविक प्रदोषकाल धयागु बिनिभा:निसें २ घौ दुने या ई जक ख:।
अले थ्व प्रदोषकाल परिभाषित याइगु बिनिभा: धयागु: लुनिभा:या तिथिसं लूगु निभा: बिइबलय् जक मान्य जुइ । थ्व हिसाबं आमै तिथिगणितं सोमबार ९:२३ बजे हे क्वचायेधुंकुसां नं आमै या बिनिभा: धयागु सोमबार बहनिइ ५:२२:०१ या निभा: ख:, अले आमैया प्रदोषकाल नं व हे बिनिभा:लिपाया २ घौ ई जुल । तिथिगणितं व ई पारु जुयाच्वंसा नं दिनांगया प्रदोषकाल या सम्बन्ध तिथिगणित लिसे मखुसें विनिभा:लिसे जुइगुलिं याना सोमबा:या प्रदोषकाल हे आमैया प्रदोषकाल जुइ ।
छन्हु न्ह्य: चह्रेया लुनिभा:नाप स्वानाच्वंगु बिनिभा:या प्रदोषकाल तिथिगणितय् आमै दुने ला:सां नं वइत आमैया प्रदोषकाल धायेगु पाय्छि मजू । च्वय् हे धायेधुन कि दिनांगकाल ८ ताजि दक्वं निभा:या चक्र कथं क्व:छिइ । तर तिथिगणित निभा:या चक्र कथं क्व:छिइगु मखु । अथे जुया छन्हु न्ह्य:या प्रदोषकाल यात छन्हु लिपा या लुनिभा: नाप जबर्जस्ति स्वाकेगु ज्या शास्त्र सम्मत मजुल ।
सौर्यदिनांग काल गणना व तिथि गणनाया अन्तर्य थथे गोलमाल याना प्रचार मजुइमा:गु ख:। थुलिइ खँ ध्वाथुल धा:सा पारु कुन्हु हे न्हूदँ हनेत व म्हपुजा यायेत छुं हे पंग: मदु । गणित जोतिषशास्त्र कथं थन छुं हे गोलमाल खनेमदु ।
पाय्छि ख: मखु, छिकपिन्सं नं विचा: याना दिसँ ।
No comments:
Post a Comment