झीगु छेला बुलाये "व", "ब", अले "भ"

झीगु छेला बुलाये "व", "ब", अले "भ"

An article published on Lumanti Daboo on Nepal Era 1133 (i.e. 2012 October) from the editorial. Thanks Sunita Junu for supplying this article. 

डा. जुही वज्राचार्य सुवाल, अगस्त २१, २०१२ (क्यानाडा)

डा. जुही वज्राचार्य सुवाल

क्यानाडाये बरोबर थन च्वंपिं मनू तसें थथे न्यना च्वनीगु "दक्षिण एसिया यापिं मनूत गथे जुया: 'va' उचारण याये मस:गु? अप्पोसियाँ 'भ' धाइगु जुया च्वन.  Vancouver यात भ्यान्कूभर धाइगु जुया च्वन, ‘very’ यात 'भेरी' धाइगु जुया च्वन.  "भ" व "व" ल्वाक छ्याना: धाये फहे मफु इमिसं.”  थन च्वंपिसं “Va” या उच्चारण 'व' धा:गु "व" व "भ" ल्वाक्ज्या:गु पत्ती, च्वे च्वंगु वा च्वकां क्वे च्वंगु म्हुतुसि दुने तीजक थीका: ‘व’ धाये मा:गु पत्ती (थाकुक धाये मा:गु पत्ती) यात जक संकेत या:गु ख:.  इमिसं मेगु पत्ती, अ:पुक ‘व’ (“wa”) धायेगु (वां गनं मथीक धायेगु, गथे कि want [वान्ट], wish [विश ]) यात संकेत या:गु मखु.  थथे "भ" व "व" ल्वाक ज्यागु खँगोत अप्पो संस्कृत पाखें व:गु खने दु, अंग्रेजी भायेया खँगोले ला द हे दु.  नेवा:तये थ:गु हे खँगोले धा:सा अ:पुगु ‘व’ (“wa”) हे अप्पो छेलाबुलाये दु.  छता व जुल.

अले मेगु, न्हापां निसें जिं खना वया च्वनागु व न्येना वया च्वनागु छता छेलाबुला थथे ख:.   नेपा: या नेवा: तसें जक मखु खस भाये ल्हाइ पिसं नं "व" यात "ब" च्वइगु व धाइगु जुया च्वन.  गथे कि "विद्या" यात "बिद्या," "विश्व" यात "बिश्व," "वस्तु" यात "बस्तु," "व्याकरण" यात "ब्याकरण" अथे अथे हे मेमेगु.  व नं "भ" व "व" ल्वाक छ्याना: धाये थाकुया: हे "ब" जुया वंगु ख:ला?  अथेनं गये जुया: गुम्हस्यां बांलाक विचा: याना:, जिं मसिल, झीगु त्रिभुवन युनिवर्सिटी आख:गो, खँगो छगुली धा:सा शुद्ध जुइक त्रि.वि.वि. अले त्रिभुवन विश्व विद्यालय च्वयेगु याना तल, त्रि बि.बि. याना मत:, त्रिभुबन बिश्व बिद्यालय याना मत:.  अले थ्व नं लुमंके बह जू कि भारतयापिनी ला शुद्ध हे च्वइगु, धाइगु.  नां च्वइ बले नं इमिसं शुद्ध हे च्व:, झीगु देसे जक "व" यात "ब" च्वइगु न्ह्यानं च्वन तिनी.  गथे कि,

जुइमा:गु                          जुयाच्वंगु

विवेक                              बिबेक

वरुण                               बरुण

विषय                              बिषय

विश्व                                बिश्व

विद्या                               बिद्या

वज्र                                 बज्र

वज्राचार्य                         बज्राचार्य

विवस                             बिबस

विकाश                           बिकाश 

थ्व गथे जुया: थथे च्वयेगु व धायेगु जुया वल, गबले निसें जुल व सुनां थथे धायेगु व च्वयेगु याना हल जिं मस्यू.  जिं छु स्यू धा:सां यक्को मनूत शुद्ध च्वइपिं नवाईपिं नं मदुगु मखु.  अथे शुद्ध धाइपिन्त, च्वइपिन्त नेपाले गिजे याइगु धा:सा बांलाक स्यू.  अले भारते जक गथे शुद्ध धायेगु व च्वयेगु लेना च्वन व नं मसिल.  खयेत ला थ्व फुक्क खँगोत संस्कृत पाखें व:गु ख: (भारत ला संस्कृत या मू छें हे जुल - अकिं छखें स्वये अजू मछि चाये मा:गु मदु थें च्वं).  अकिं नेवात ला शुद्ध धाये मसैगु व च्वये मसैगु छुं अजू चायापुगु खँ मखु.  अजू छु चायापु ले धायेबले झी नेपाले गुलिखे संस्कृत या धुरन्धरपिं, खस भाये या गुरुपिसं हे शुद्ध गथे मच्वल?

अले न्यादं ति न्ह्यो नेपाल भाषा एकेडेमी या न्हापांगु अंक "थायेभु" दंपौ मिसा खल: या पासापिनी पाखें थन क्यानाडाये जिगु ल्हाती लात.  जिं फुक्क च्वखँ, चिना खँ ब्वना.  दक्के न्हापां जिगु मिखा "व" व "ब" आख: छ्यला त:गु संस्कृत खँगोले निं लात.  जि अजू चायेक थुगु दं-पती दक्को धयाथें हे संस्कृत खँगोत शुद्ध च्वया तल.  नांत "नविन" "वैद्य" "वज्राचार्य" "गोविन्द" "रविन" "भुवन" "इश्वर" "विष्णु" फुक्केसं "व" हे दु "ब" मखु.  अले थयेक सम्पादक पुचः स्वया बले तिनी चाल - नां जा:पिं सक्लें.  उकीसं मू सम्पादक हे दुर्गालाल श्रेष्ठ जुया च्वन खनी.  शुद्ध मज्वीगु ला खँ हे मन्त. 

अथे हे हानं थगुने तिनि पद्म कन्या क्याम्पसं पिदंगु दंपौ "देछा" जिगु ल्हाती थ्येन.  थुगु पत्ती जिमी तता रेनुकां जित: साप ज्या लगे जुइ धका: जि लुमंका: नेपालं अमेरिकाये ह:गु जुया च्वन.  अनं जित: क्यानाडाये छोया ह:गु जुल.  थुगु पत्ती नं ब्वना - च्वं निसें क्व थेंक ब्वना. थुकी नं यक्को शुद्ध जूसां भचाभचा (गनंगनं) द्वोंगु दनिगु जुल.  खयेत ला Proof-reading द्वोंगु नं जुइफु.  गथे कि,

जुइमा:गु       जुयाच्वंगु

संवर्धन         संबर्धन

विन्दु            बिन्दु

व्याख्या        ब्याख्या

वास्तवे         बास्तवे

विकसित      बिकसित

आ: थजा:गु "व" यात "ब" याना: हीकेगु ज्या नेवा:तये थ:गु हे खँगोले धा:सा जुया च्वंगु खने मदु.  संस्कृत खँगोले जक जुया च्वंगु दु.  मखुसा  ला –

"वाकु-धी" बाकु-धी  जुइ मा:गु

"वसि-बँ" बसि-बँ  जुइ मा:गु

"वाफये वल" बाफये बल जुइ मा:गु

"वा स्या: द्य" बा स्या: द्य जुइ मा:गु

"लुसि वोंचुल" लुसि बोंचुल जुइ मा:गु

"वास:" बास: जुइ मा:गु 

"वस: ही" बस: ही जुइ मा:गु

“सुवा: (सुवाल)” सुबा: (सुबाल) जुइ मा:गु

अथे मजू.   नेवा:तये थ:गु भासये पायेछि जुइक शुद्ध हे च्वइगु व धाइगु जुया च्वंगु द हे दु.   संस्कृत खँगो झीगु थ: भाये मखुगुलिं इस्कुले संस्कृत व खस भाये ब्वंकीपिसं हे शुद्ध जुइक उगु खँगोत च्वके ब्वंके मा:गु खने दु.

अले मेगु च्वे धया थें झीगु देसये नेवा:तये नं मेमेपिनि नं अंग्रेजी आख:  “va” यात "भ" धाइगु व च्वइगु जुया च्वन.   मचा बले इस्कुले “bha = भ"  "dha = ध" धका: ब्वंगु अप्पोसिया  लोमनीगु थें खने दु.   झीसं “va = भ” धका: ब्वनागु मदु (गनंगनं इस्कुले ब्वंकूला जिं मसिल).  देवनागरी या अंग्रेजी आखलं हीका: च्वइ बले यक्को द्वनीगु खने दु.  खँगो शुद्ध च्वये बले थथे जुइ मा:गु, गथे कि,

भारत Bharat ख: Varat मखु

भाषा  Bhasha  ख: Vasha  मखु

भक्ति  Bhakti  ख: Vakti  मखु

भजन  Bhajan  ख: Vajan   मखु

भीमसेन  Bhimsen  ख: Vimsen  मखु

भण्डार Bhandar  ख: Vandar  मखु

भूगोल Bhugol ख: Vugol  मखु

भवानी Bhavani ख: Vavani  मखु

भूटान Bhutan ख: Vutan मखु

भावना Bhavana ख: Vavana मखु

थायेभु Thayebhu ख: Thayevu मखु  

अंग्रेजी भाये झीगु मखु अकिं झी य:य:थे च्वये दैमखु, अले भाये हीके बले, अंग्रेजीं च्वइ बले नं इमिगु हे नियम दुने च्वना: जक हीके दै.  अकिं इमिसं थाकुगु उच्चारण "व" यात अंग्रेजं “va” च्वये मा: धा:सा व हे नियम दुने च्वने मा:.  कर्पिनिगु भाये झीसं हीके वा द्वोंक च्वये दैमखु.  क्वये छुं थुकिया दसु बिया च्वना.

झी थाये जुया च्वंगु व जुइमा:गु थथे ख: -

जुइमा:गु देवनागरी     जुया च्वंगु      छ्यलीगु अंग्रेजी         जुइमा:गु अंग्रेजी

वज्राचार्य                     बज्राचार्य        Bajracharya             Vajracharya

वज्रयान                      बज्रयान         Bajrayana                Vajrayana

विपस्सना                   बिपस्सना     Bipassana                Vipassana

राघव                          राघब             Raghab                     Raghav

माधव                        माधब            Madhab                    Madhav

विद्या                          बिद्या              Bidya                        Vidya

विहार                         बिहार            Bihar(a)                     Vihar(a)

कविन्द्र                      कबिन्द्र          Kabindra                  Kavindra

नविन                        नबिन            Nabin                       Navin

वैशाक                        बैशाक           Baishak                     Vaishak

झी नेपाले मनूतयेत थ्व व, ब, अले भ छ्यले बले साप हे अलमल जुइगु खने दु.  जु नं छाये मजुइ - नेवा:,  संस्कृत,  अंग्रेजी स्वता मछि मिले याये मा:गु.  हानं झीथाये अप्पोथें इस्कुले हे शुद्ध स्यनीगु जुया च्वंगु खने मदु.  गुरु गुरुमापिन्त निं न्हापा लाक्क शुद्ध च्वयेगु स्यने मा:गु खने दु.  थुगु पाखे गुरुपिसं अपायेच: ई ब्यूगु, ध्यान ब्यूगु थें खने मदु.  जिं “व” “ब” शुद्ध च्वये सयेकागु कन्या मन्दिर-रे गुरु कृष्णचन्द्र सिंह प्रधान लिसे ख:.  अले जिं अंग्रेजीं शुद्ध च्वये सयेकागु, धाये सयेकागु जिमी बा या पाखें ख:.  उगु जमानाये जिमि बा यात थ:गु नां अंग्रेजीं Vajracharya ("वज्राचार्य") च्वल धका: नाग:तुग: याईपिं नं गाक्क हे दुगु ख:.  इस्कुले जिं Vajracharya ("वज्राचार्य") च्वयेगु याना बले छम्ह निम्ह गुरुपिसं “भज्राचार्य” ला धका: हेबाये चबाये याइगु आतलें लुमं नि.  जि कायल जुया तक्व: हे Bajracharya (“बज्राचार्य”) धका: हीकागु नं लुमं.  गब्लें बा नं अशुद्ध च्वल धका: ब्व:बी धका: जिगु नां च्वया तयागु सुचुकेगु नं लुमं.  वयां लिपा यक्को विदेशी विद्वानत लिसे खँल्हा बल्हा, ज्याखँ याये धुंका:, यक्को अध्ययन याये धुंका: तिनि थुलि बांलाक थुइके फत.  नत्र ला झी अपुक खँगो, खँभाये छ्यलीपिं नेवातयेत कर्पिनिगु थाकुगु छेलाबुला सयेकेत अ:पुगु मखु.  यक्को हे लीपा जिं गाक्क सयेके सीके याये धुका: तिनि दृढ नक्सां जिगु नां Vajracharya “वज्राचार्य” हे याना छ्वयागु जुल.

मेगु झीसं लुमंके मा:गु छु नं दु धासां अंग्रेजी भाये या बोलि फुक्कं च्वये थें मखु, च्वयेगु व ल्हायेगु भाये पाये य:.  गथे कि P-u-t (Put) "पुट" धा:सा B-u-t (But) "बट" छाये जुल लिस: मदुनि थें च्वं.  सयेकेत अपुगु भाये नं मखु थ्व.  गबलें च्वये धयाथें नियम हे मदु.  गबलें यक्को थीथी नियम दयेका त:गु दु.  इमिसं “va” या उच्चारण "व" व "भ" ल्वाक्ज्या:गु पत्ती, च्वे च्वंगु वा च्वकां क्वे च्वंगु म्हुतुसि दुने तीजक थीका: "व" धाये मा:गु पत्ती (थाकुक धाये मा:गु पत्ती) जक अथे च्वयेगु व ल्हायेगु याना तल.  मेगु अ:पुक "व" धायेगु (वां गनं मथीक धायेगु) अंग्रेजी खँगो यात नं, झीगु खँगो यात नं “wa” च्वयाँ गाका तल.  गथे कि,

छुं अंग्रेजी खँगो             छुं अंग्रेजी खँगो             छुं संस्कृत खँगो                 छुं नेवा: खँगो      

(थाकुक धायेगु "व")     (अ:पुक धायेगु "व")     (थाकुक धायेगु "व")          (अ:पुगु "व")
Venture (वेंच्यर)         Woman (वोमन)          विधा (Vidha)                   वतु त्वा (= वटु टोल) (Wotu)

Vision (वीजन)            Walk (व:क्)                 विजय (Vijay(a))             वंग: (= इन्द्रचोक) (Wonga:)

Vocation (वोकेशन)    Water (वटर)                निर्वाण (Nirvana)            वाक्की व: (Wakki wa:)

Visit (विजिट)              World (वोर्ल्ड)              विकाश (Vikash)              वाउँ लप्ते (Waun lapte)

थ्व अ:पुक धायेगु "व" (गथे कि वंग:, वाउँ) नेवा: खँगो यात अंग्रेजी युनिकोड Unicode छेला: च्वये माली बले “w” जक च्वयां गा:, “v” च्वये मा:गु मदु - वंग: यात Vonga च्वये मा:गु मदु, वाउँ यात Vaun च्वये मा:गु मदु.  अंग्रेजी या दक्को खँगो अले उकिया उच्चारण, दक्को नेवा: खँगो या उच्चारण सयेकेत, च्वयेत ला भाषाविद् व उच्चारणविदपिनि पाखें हे थुकी क्ववाले मानि.  जि व विषय पाखें तापा:म्ह जुल. जिं थन छुंछुं खंथे, थूथे, स्यूथे, सयेकाथे जक छकू चा विचा: प्वंकागु जुल.  भलसा दु, जिगु थ्व च्वखँ मनूतसें ध्वाथ्वीक काइ, सकारात्मक कथं नाला काइ.

हानं छक: बांलाक जुइमा:गु "व", "ब", अले "भ" या छेलाबुला लुमंके बीत्यना –

"ब" जुइगु                               "व" जुइगु                            "भ" जुइगु

                                              (वा च्वकां क्वे म्हुतुसि 

                                              दुने थिया: धायेगु "व")
बाग: (Baaga:)                      वेद (Ved)                              भिन्तुना (Bhintuna)
बेतालि (Betaali)                  विशाल (Vishal)                    भानु भक्त (Bhanu Bhakta)
बोधिसत्व (Bodhisatwa)    वंशावलि (Vamshavali)        भन्ते (Bhante)
बाबु (Babu)                          विष्णु (Vishnu)                    प्रभु (Prabhu)           
बुद्ध (Buddha)                      विभूति (Vibhuti)                 भमचा (Bhamacha)
बम्बे (Bombay)                   वर्जिनिया (Virginia)             अमिताभ (Amitabha)

"ब" जुइगु नेवा: खँगो व संस्कृत खँगो (अंग्रेजी युनिकोड):-

नेवा: खँगो                    संस्कृत खँगो
बजि (Baji)                   बोधि (Bodhi)
बँ (Ban)                       ब्राह्मण (Brahman)
बखुं (Bakhun)               बाह्र (Barha)
बेक्व (Bekwo)              बुद्धि (Buddhi)
बिलिबिलि (Bilibili)       बाधा (Badha)

गुगुं देशे धा:सा थाकुक धायेगु "व" ("भ" व "व" ल्वाक्ज्या:गु पत्ती) यात अ:पुगु "व" याना: छेला त:गु दु.  गथे कि, श्रीलंका-ये अप्पो थें वज्रयान (Vajrayana), विपस्सना (Vipassana), वेशाक (Vesak) च्वइगु ख:सां गुलिखे नां-त थथे च्वयेगु याना तल :- 

वीर यात Weera च्वइ Vir वा Veera च्वया मच्वं
विक्रम यात Wikrama च्वइ Vikram वा Vikrama च्वया मच्वं
विमल यात Wimala च्वइ Vimala च्वया मच्वं
जीवन यात Jeewan च्वइ Jeevan च्वया मच्वं
पवन यात Pawan च्वइ Pavan च्वया मच्वं
वरुण यात Waruna च्वइ Varuna च्वया मच्वं

जि थन क्यानाडाये १८ दं तक श्रीलंकाया संघ संस्थाये ववं इपिं लिसे ज्याखँ यायाँ थथे छयलीगु सीकागु जुल.  जिं स्वये ला, थाकुक (वा च्वकां क्वे म्हुतुसि दुने थिया:) "व" धया च्वने म्वायेक थथे या:गु जुइमा:. "व" यात "ब" च्वयें, “va” यात "भ" च्वयें ला झी देशे नं श्रीलंकाये थें अ:पुगु "व" छेले, च्वये हे बांलाइ थें नं खने दु.  जिं स्वये नेवा: विद्वानपिनि पाखें थुकी विचा: याना स्वये बहजू.

यक्को मनूतये जिगु थ्व च्वसु, थ्व धापू मयये नं फु.  य: मय: छखे तया: जुइमा:गु छु, जुया च्वन छु, शुद्ध छु अशुद्ध छु निं थुइके माल.  आ: त:दं निसें झी नं  नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान या दुने नेपाल भाषा एकेडेमी दत.  वयेक: ज:  पिसं थुखे (सकसितं शुद्ध च्वयेगु, धायेगु स्यने) पाखे नं छुं मिखा ब्वये मा:गु खने दु.   जिं स्वये  थ्व पाखे छक: बाँलाक बिचा: याये मा:गु हथाये हे खने दु.   अले इस्कुले निसें मस्तेत शुद्ध च्वयेगु, धायेगु स्यने माल.  थौँकन्हे ला इन्टरनेट पाखें  युनिकोड (Unicode) छेलाबुलां थुकिया मू दक्के यक्को आपा: जूगु जिं चायेका.   भलसा कया च्वना छिक्पिसं नं जिं धायेत स्वयागु खँ थुइका दी अले मा:गु पला:, मा:गु ज्या न्ह्याका दी.  नेपाल भाषा एकेडेमीं पिहाँ वइगु "थायेभु" दं-पती ला फुक्क धयाथें हे शुद्ध जुल, आ: सकलें च्वमि, ब्वमिपिन्त नं शुद्ध च्वये, ब्वने, धाये सयेके बी माल.   जिगु विचा: थुलि  हे, जिगु इनाप थुलि  हे.